نقش شبکه های اجتماعی و فضای مجازی در تحولات سیاسی! / یعقوب جنادله

جهانی شدن پدیده ای است که با افزایش بی سابقه سرمایه گذاری خارجی وسرمایه های بین المللی ،گسترش حجم تجارت وتنوع معاملات بین المللی ،انتقال سریع وروبه گسترش تکنولوژی ونیروی کار وحمل ونقل بین المللی وارتباطات ورسانه های جمعی ،دیجیتال ومجازی وفرآیندهای تبادل اطلاعات دراقصی نقاط جهان وپدیدآمدن دنیای مجازی ارتباطات واطلاعات شکل گرفته وباامواج […]

جهانی شدن پدیده ای است که با افزایش بی سابقه سرمایه گذاری خارجی وسرمایه های بین المللی ،گسترش حجم تجارت وتنوع معاملات بین المللی ،انتقال سریع وروبه گسترش تکنولوژی ونیروی کار وحمل ونقل بین المللی وارتباطات ورسانه های جمعی ،دیجیتال ومجازی وفرآیندهای تبادل اطلاعات دراقصی نقاط جهان وپدیدآمدن دنیای مجازی ارتباطات واطلاعات شکل گرفته وباامواج مختلفی ظهوریافته است که پیشرفته ترین آن به گسترش اطلاعات وشبکه اینترنت مربوط می شود. جهانی شدن درحوزه های سیاسی ،اقتصادی وفرهنگی نتایحی به بارآورده است که درهیچ جای جهان تاکنون سابقه نداشته است.

3169178-776

سلسله مراتب اقتدارولایه لایه شدن جامعه که متأثرازجهانی شدن است، ازعوامل اصلی تبعیض هاوتوزیع نامتناسب دانش ومعلومات وتشریک مساعی درتصمیمات ازطریق شکستن محدودیت های جغرافیایی به شمار می رفت.لکن درحال حاضراینترنت وشبکه های اجتماعی این مهم رازیرسؤال قرارداده اندوانسانی که تاکنون درکشوروپایتخت خودبیگانه ونادیده گرفته شده بود،باشبکه های اطلاعاتی وسیع _اینترنت،شبکه های اجتماعی(فیسبوک،توئیتر،یوتیوب و….)دردورافتاده ترین نقاط جهان می تواندازاطلاعات ورخدادهای جهان آگاه شده ودربسیاری ازمراکزمردمی و مدنی مشارکت نماید. جهانی شدن حتی عمیق تربن تحولات اجتماعی وسیاسی راموجب شده است ،به طوری که این روندهمگام با اطلاع رسانی مردم درجوامعی که محدودوبسته بودند،باعث سرنگونی رژیم های بسیاری شده است.

جوامعی که ازنداشتن دموکراسی رنج می بردند واینکه آرزوی همیشگی این جوامع مشارکت مستقیم وبی واسطه بوده لکن مردم وجامعه آن رادور ازدسترس وغیرعملی می دیدندوناگزیر برخلاف خواسته های جامعه،امورسیاسی واجتماعی وفرهنگی و….تحقیق می یابد وازاین رواصل تعیین کننده دموکراسی(مشارکت)هنگام تجلی درجوامع بامحدودیت های جدی روبرومی شد.اکنون بادنیای اطلاعاتی و ارتباطی جهانی ،چشم انداز تحقق واقعی وتشریک مساعی و مشارکت مستقیم هرانسانی رادرهرجای دنیا نشان می دهدواین آرزوی همیشگی رابه واقعیت نزدیک ترساخته است.

بازنمایی درحوزه عمومی که آن رافراسوی مرزهابرده است اما در حال حاضررسانه های جمعی ، دیجیتال ومجازی ازطریق اینترنت باعث شده تاشکاف میان کشورهای غنی وفقیرکمترشود. رسانه ها امروزه نقش مهمی درواقعیت سازی دارند.مردم،دنیا راازمنظررسانه ها می نگرندومی فهمند.رسانه ها درتعریف انسانها ازخودوجامعه خودنقش مهمی دارند.امروزه رسانه ها تبدیل به یکی ازعناصرمهم هویت سازی وهویت جویی شده اند.درحقیقت رسانه ها امروزه وسیله مهمی برای تاثیرگذاری برحوزه های فرهنگی ،اجتماعی وسیاسی برای ایجادتغییرات آرام وکم هزینه تبدیل شده اندکه نمونه بارزآن رادرکشورهای خاورمیانه ازجمله مصر،تونس ،لیبی،بحرین،یمن،سوریه و…..شاهدبودیم. کاستلز درکتاب خودباعنوان”عصراطلاعات ،اقتصاد،جامعه وفرهنگ”،معتقداست انقلاب ارتباطات،ازسال۱۹۹۰وبه ویژه ازسال ۲۰۰۰به بعد،مارابا الگوی جدیدارتباطات همانند ارتباط وایرلسی که تعاملات اجتماعی رادرهرنقطه ازجهان به هم نزدیک ساخته ،روبروکرده است.

این مهم حتی درکشورهای درحال توسعه نیزبااستقبال زیادی مواجه شده است. اینترنت وارتباط وایرلسی دیگردر برداشت سنتی رایج رسانه مطرح نیست ،بلکه آنهاابزارهای ارتباطات تعاملی میان انسان ها هستند.دردل این تغییرات ،شبکه های اجتماعی نظیرفیسبوک وتوئیتربه صحنه گردانان ارتباط اضافه شده اندکه خودمؤیدتغییرات درسطوح اجتماعی وسیاسی جهانی است. درجنبش ها وانقلاب های اخیر کشورهای عربی که به بهار عربی مشهور شده اند،جوانان بیش ازهرچیز،امکانات نوینی راکه روندجهانی شدن دراختیاربشرقرار داده است به خدمت گرفتند

.براین اساس ،درعصرجهانی شدن کنونی ،مسأله اساسی تأثیربرافکارعمومی است وحلقه مرکزی براین تأثیر،رسانه های جمعی وارتباطات جهانی می باشند.جهانی شدن این امکان رابه وجود آورده که شبکه ارتباطات ،تبدیل به عمل جمعی وحرکت جمعی شود.به این معنا که انقلابیون پست مدرن ازفراگرد جهانی شدن سودمی جویند. درانقلابهای عربی (بهارعربی)نیز شاهدبودیم که جوانان پست مدرن وشبکه ای عرب ،چگونه خیابان های کشورهای خودرا به تسخیرخود درآوردند. اما نقطه آغاز این تحولات ،شبکه های اجتماعی نبودند بلکه این انقلابها وجنبش ها برخاسته ازشرایط تأسف بار سیاسی،اقتصادی وجتماعی این کشورها ازقبیل فقر، بیکاری، تبعیض ،فساد بورکراسی، دیکتاتوری واختناق سیاسی،وابستگی شدید به بیگانگان ،بحران هویت و…..بود; که این امکانات شبکه ای مجازی واینترنتی تنها فرآیندتحولات راتسهیل وتسریع نمودند،بدین ترتیب مردم این کشورهابرای مشارکت درتعیین سرنوشت کشورخود،اعتراض و نارضایتی خودرا به گوش حاکمان دیکتاتور رساندند و موفق هم شدند.

استدلال دراین نوشتار بدین صورت است که درعصرحاضرکه عصراطلاعات وارتباطات مجازی وعصرزوال فاصله هاازطریق اینترنت وفن آوری های تکنولوژیک است،باشروع انقلاب کشورهای عربی ،اینترنت وقابلیت های آن ازقبیل شبکه های اجتماعی نقش عمده ای درگسترش،سازماندهی وبسیج اعتراضات ایفاکردندتا تاجایی که ازطریق این شبکه هاآثاراین تحولات ازمنطقه خارج شده وبه مناطق دیگرمثل اروپا هم سرایت نمود. درحال حاضرفضای جدیدی درسیاست منطقه ای وبین المللی شکل گرفته است وهیچ کس نمی تواند نقش ارتباطات وشبکه های مجازی رانادیده بگیرد. فهم معمول ازکارکرداین رسانه هااین است که شبکه های اجتماعی ،تغییرات راراحت ترسازماندهی کرده وبه مرحله عمل درمی آورند ومی توانند منشأ موج تازه ای ازحرکت به سوی دموکراسی درسراسرجهان باشند.

اینترنت وشبکه های اجتماعی به هسته های انقلابی نه تنها اجازه پخش گسترده پیام های ایدئولوژیک دادند،بلکه ارائه برنامه آموزشی وعملیاتی انقلابی راممکن ساختند.هرچنداین امکان باگذشت زمان شدنی است اما رسانه ها وشبکه های اجتماعی سرعت وحجم آن رابا شبکه ای ازدوستان وگروههای اشتراک اطلاعات ،گسترش دادند.سپس نمی توان ادعاکرد که اینترنت وشبکه های اجتماعی بزرگ ترین عامل انقلاب وعلی الخصوص درانقلاب های اخیر کشورهای عربی باشند;زیرااگر طبقه متوسط وآگاهی وشرایط اقتصادی ،سیاسی واجتماعی تشکیل نشده بود ،چه بسا انقلابی رخ نمی داد.شبکه های اجتماعی اینترنتی تنهاپس ازشروع انقلابها دردامنه دارشدن وبسیج وسازماندهی اعتراضات نقش عمده ای را ایفا نمودند.