حکایت تلخ زیباترین و پرآب‌ترین رودخانه ایران در سالی که گذشت

رودخانه‌ی کارون پرآب‌ترین و طویل‌ترین رود ایران است. طول رودخانه کارون 950 کیلومتر و وسعت حوضه‌ی آبریز آن ۶۰ هزار کیلومتر مربع است. شاخه اصلی رودخانه از محل تنگ عقیلی و شاخه دز نیز از جنوب سد دز وارد دشت خوزستان می‌شوند.دبی و رسوب این رود سبب توسعه اشکال رودخانه‌ای مثل مخروط افکنه‌های شوشتر، دزفول و توسعه دشت سیلابی مسیر رودخانه شده است. ارتباط بین اشکال ناشی از فرآیندهای رودخانه کارون نشان می‌دهد که کانون‌های سکونت و استقرار ساختارهای تمدنی گذشته در این محدوده تابعی از توزیع خاک‌های آبرفتی قابل کشت بوده است.

احیای کارون در گرو تشکیل سازمانی ملی

«سیدحسین فاضلی»، مدیر کمیته‌ی برگزاری کنفرانس ملی رودخانه کارون در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهارکرد: در راستای حفاظت از محیط زیست، حفاظت از رودخانه کارون به‌عنوان یک سرمایه‌ی ملی اصلی غیرقابل انکار است که باید بر اساس اصول منطقی و علمی باشد و در آن از تجارب جهانی استفاده شود.وی افزود: به خطر افتادن منافع مدعی و مدافع یکی از مهم‌ترین علل عدم حمایت صریح و شفاف از رودخانه کارون باشد اما تا زمانی که متولی و بهره‌بردار رودخانه کارون یک ارگان واحد باشد چگونه این ارگان می‌تواند اشکالات خود را مطرح کند؟

مدیر کمیته‌ی برگزاری کنفرانس ملی رودخانه کارون خاطرنشان‌ کرد: پیامدها، مخاطرات و تبعات کنونی رودخانه‌ی کارون نتیجه غفلت متولی رودخانه کارون از سوی وزارت نیرو بوده و امروز زندگی مردم استان را به مخاطره انداخته است که بارزترین نمونه آن را می‌توان در سدسازی یافت و اگر این‌ وضعیت ادامه یابد به مخاطره افتادن شدیدتر و درمان وضعیت، مشکل‌تر می‌شود.وی بیان‌ کرد: باید بهره‌برداران رودخانه کارون از جمله وزارت نیرو جهت هر نوع فعالیت از جمله سدسازی مجوز لازم را از سازمان ملی متولی بگیرد و در صورت تأئید سازمان مذکور، طرح اجرایی شود. از این طریق تبعیت از فرمایشات مقام معظم رهبری و اجرایی‌ کردن دستورات ریاست جمهوری در راستای حفاظت از محیط زیست، امری عملی و ممکن است در غیر این صورت، حفاظت از محیط زیست عملی نمی‌شود و وضعیت موجود باقی خواهد ماند.فاضلی گفت: با توجه به این‌که سازمان ملی متولی رودخانه کارون، هیچ نفع و مصلحت سازمانی در رودخانه ندارد، می‌تواند گزارش‌های شفافی از عملکرد بهره‌برداران رودخانه در مقاطع زمانی مختلف جهت اطلاع مردم، پژوهشگران و دانشگاهیان ارایه کند تا وضعیت رودخانه کارون برای همه ملموس‌تر باشد.

کارون، مهم‌ترین جاذبه‌ی گردشگری خوزستان

«بهار بیشمی»، عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور در گفت​وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به فرصت‌های توسعه‌ی گردشگری در حاشیه‌ی رودخانه‌ی کارون و چالش‌های پیش‌روی آن گفت: رودخانه کارون مهم‌ترین جاذبه‌ی گردشگری در خوزستان بشمار می‌رود.وی افزود: ایران یک کشور فرهنگی است که تاریخچه فرهنگی آن باعث جذب گردشگر می‌شود و خوزستان با داشتن تاریخچه فرهنگی غنی و تنوع اقلیمی و طبیعت‌گردی، بستر مناسب گردشگری در بخش فرهنگی و اکو توریستی است. سرشاخه‌های متعدد رود کارون در قلمروهای غربی و جنوب غربی استان شامل لردگان، خانمیرزا، فلارد، جنوب بازفت و جنوب شهرستان اردل جریان دارند و دارای چندین عنصر ارزشمند تفریحی و گردشگری از جمله آب و هوای مناسب و دلپذیر در اکثر فصول سال، نزدیکی و دسترسی مناسب به خوزستان از طریق جاده‌های آسفالته و وجود جنگل‌های نسبتاً متراکم بلوط در حواشی مسیرهای اصلی است.

عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون ادامه‌داد: این رودخانه از دره‌های شگفت‌انگیزی عبور می‌کند و در امتداد جریان رود جنگل‌های بلوط و کوه‌ها، مناظر بدیعی را به‌وجود می‌آورد. چهار رودخانه در دنیا وجود دارند که به رودخانه‌های جوان معروف هستند؛ رودخانه کارون از جمله این رودخانه‌ها است که چندین نوع زیست در دشت و کوهستان و دریا دارد و از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری خوزستان است.بیشمی اظهار کرد: متأسفانه جاذبه‌های گردشگری در استان خوزستان از جمله رودخانه کارون به مردم دنیا معرفی نشده‌ و از قابلیت‌های استان در بخش گردشگری استفاده نشده است. از سوی دیگر جهت معرفی جاذبه‌های اطراف رودخانه کارون مانند سدها و تفریحگاه‌های طبیعی تاکنون فعالیت‌های آگاه‌سازی با هدف توسعه‌ هدفمند گردشگری انجام نشده است و این موضوع نیاز به بازاریابی و تبلغات گسترده بخش‌خصوصی و دولتی دارد.وی خاطرنشان‌کرد: در حال حاضر اساسی‌ترین مشکل گردشگری خوزستان، نبودن طرح جامع گردشگری است که ضمانت اجرایی داشته باشد. با نگاهی به طرحی که سال‌ها پیش نوشته شده و تاکنون به اجرا در نیامده، پی می‌بریم که اشکالات اساسی به آن طرح وارد است که نیازمند برطرف شدن است.

مرگ تدریجی زیباترین رودخانه ایران

«محمدحسن صالحی»، عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون گفت: رودخانه کارون و شاخه‌هایی که به آن می‌ریزد بزرگترین سیستم رودخانه‌ای را در ایران تشکیل داده و منبع اساسی آب استان خوزستان است.وی تصریح‌ کرد: افزایش ریزگرد‌ها به‌عنوان یکی از آثار دیگر کم‌آبی و خشکسالی است. با کاهش پوشش گیاهی، شرایط برای شکل‌گیری گرد و خاک مهیا شده و با توجه به خشکسالی‌های پی در پی، این پدیده افزایش یافته است. از سوی دیگر در سال‌های اخیر عوامل متعددی باعث آلودگی آب این رودخانه شده که از آن جمله می‌توان به الحاق رودخانه‌های شور واقع در این محدوده، زه‌آب‌های کشاورزی و فاضلاب صنایع که مستقیما وارد رودخانه می‌شوند، اشاره کرد.عضو کمیته‌ی علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون گفت: با توجه به این‌که رسوبات کارون ماهیت رسی و ظرفیت تبادل کاتیونی بالا دارند، قدرت آن‌ها در جذب عناصر آلاینده حاصل از زه‌آب‌های وارد شده به رودخانه بالاست و باعث افزایش غلظت فلزات سنگین در رودخانه کارون بیش از حد مجاز استانداردها می‌شود.وی ادامه‌ داد: پیامد این مساله، آلودگی آب‌های زیرزمینی، محصولات کشاورزی، حیات وحش و در نهایت به مخاطره افتادن سلامت انسان‌هاست. علاوه بر این، اکوسیستم گیاهی و جانوری رودخانه کارون به دلیل آلودگی بیش از حد این رودخانه در حال نابودی است و تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری این رودخانه در حال انقراض و رو به کاهش است.صالحی خاطرنشان‌ کرد: در نهایت رودخانه کارون نقش بسیار مهمی در فعالیت‌های اقتصادی، کشاورزی، اجتماعی و زیست محیطی استان خوزستان ایفا می‌کند و اکوسیستم پایداری را ایجاد کرده و هرگونه تغییر در این اکوسیستم پایدار، می‌تواند چالشی عمیق را درپی داشته باشد. از این رو نیازمند آن است که مسئولان امر با نگرشی بهتر وضعیت بزرگترین و زیباترین رودخانه ایران را مد نظر قرار دهند.

انتقال آب کارون، حیات هورهای خوزستان را به خطر می‌اندازد

«سیدمحمود کاشفی‌پوردزفولی»، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: ‌اگر آب کارون به حوضههای دیگر منتقل شود هورهای خوزستان به طور کلی نابود می‌شوند. هورهای استان در چند سال اخیر به دلیل کاهش حق‌آبه با خشکسالی مواجه شده و مشکلات زیادی را برای ساکنان محلی ایجاد کرده اند.وی افزود: یکی از مشکلاتی که این روزها افراد محلی هورها را دچار چالش معیشتی کرده، خشک شدن روز به روز هورها و کاهش بهره‌وری آن‌ها است.کاشفی‌پور دزفولی با اشاره به تبعات نابودی هورهای خوزستان، اظهار کرد:‌ بر اثر نابودی هورها، ساکنان محلی مشاغل خود را از دست می‌دهند هم‌چنین کاهش محدوده هورها، جریان ذرات ریز را دوباره تکرار می‌کند و با کوچک‌ترین وزش باد، پدیده ریزگردها شدت می‌گیرد که نه تنها خوزستان بلکه استانهای مجاور آن را نیز دچار مشکل می‌کند. به طور کلی تبعات اجتماعی و زیست محیطی نابودی هورها جبران ناپذیر است.وی بیان کرد: طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون به فلات مرکزی برای خوزستان یک مساله جدی است، چرا که طرح بزرگ 550 هزار هکتاری مقام معظم رهبری با هزینه‌های فراوانی در خوزستان در حال اجراست که اگر آب نباشد، صرف این هزینه‌ها عملاً بی‌فایده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز خاطرنشان کرد: ‌به‌طور کلی در جریان انتقال آب، یک منطقه آباد و منطقه دیگر به طور اتوماتیک از بین می‌رود. مساله آب برای خوزستان حیاتی است، زیرا زمین‌های قابل کشت فراوانی در استان داریم که سرمایه‌گذاری‌های فراوانی روی آن انجام شده است.وی بیان کرد:‌ وقتی آب منتقل شود توقعات زیادی در پی آن ایجاد می‌شود، یعنی منطقه مقصد به‌طور مستمر به آب نیازمند و جریان انتقال به طور مداوم انجام می‌شود.کاشفی‌پور دزفولی با بیان این‌که اراضی کشاورزی فعلی خوزستان با مشکل تأمین آب مواجه‌اند، گفت: به‌علت خشکسالی‌ها و کاهش نزولات جوی در چند سال اخیر، منابع آبی استان به شدت کاهش یافته است و در شرایط فعلی منابع آبی موجود، اراضی مستعد کشاورزی استان را تأمین نمی‌کنند.

کمبود آب و به صدا درآمدن زنگ خطر تنش‌های منطقه‌ای و ملی

«جعفر مرشدی»، عضو کمیته‌ی علمی کنفرانس ملی رودخانه‌ی کارون گفت: در دوره‌های گذشته روند طبیعی رودخانه کارون پراکنش کانون‌های انسانی و فعالیت‌های آن را کنترل و تعادل رودخانه را در بلندمدت حفظ می‌کرد اما با حرکت در طول زمان این روند تغییر کرده و الگوی توسعه و کانون‌های تمرکز فعالیت‌ها و منابع از مسیر اصلی کانال رودخانه فاصله گرفته است که علت آن توسعه تکنولوژی و استفاده از منابع جدید است.وی گفت: این مسأله روند هزاران ساله الگوی تمدنی را به هم زده و مشکلات متعددی را به جامعه تحمیل کرده است که از آن جمله می‌توان به تغییر الگوهای نیازمندی جوامع، توزیع منابع آب و نهایتاً کمبود آب اشاره کرد که زنگ خطر تنش‌های آینده منطقه‌ای و ملی را به صدا درآورده است.مرشدی با اشاره به نقش رودخانه‌ی کارون در ایجاد الگوهای سکونتی و ساختارهای تمدنی دشت خوزستان، تصریح‌ کرد: الگوی سکونتگاه‌ها در روی مخروط‌ افکنه‌های شوشتر و دزفول به شکل پراکنده و توزیع پخش شده در الگوی بادبزنی است. در طول مسیر رودخانه از بند قیر تا دهانه اروند رود نیز روند استقرار به الگوی خطی تبدیل می‌شود که از تغییرات مسیر رود تبعیت می‌کند. بررسی فاصله سکونت‌گاه‌های این محدوده نشان می‌دهد که هرچه از کانال اصلی رودخانه‌ها فاصله گرفته می‌شود تعداد سکونتگاه‌ها و تاسیسات وابسته به انسان کاسته می‌شود، به نحوی که بیشترین تمرکز سکونتگاه‌ها تا فاصله 1000 متری از کانال رودخانه مشاهده می‌شود.وی یادآور شد: از سوی دیگر هرچه رودخانه به سمت دهانه‌ی خلیج‌فارس امتداد می‌یابد از تمرکز و تعداد مراکز سکونتی کاسته می‌شود. ساختارهای زمین‌شناسی، اراضی طغیانی ناشی از سیلاب‌های دوره‌ای، اراضی تحت تأثیر جزر و مد، تپه‌های ماسه‌ای و زمین‌های کویری از محدوده‌های دافع سکونت و استقرار فعالیت‌های انسانی این محدوده است.

حوضه‌ی آبی کرخه در شدیدترین دوره خشکسالی به‌سر می‌برد

«هوشنگ حسونی‌زاده»، معاون بهره‌برداری سازمان آب و برق خوزستان گفت: حوضه‌های آبی استان به‌علت کاهش بارش​‌های جوی، آورد پائینی دارند و در حال طی دوره خشکسالی هستند و هم‌اکنون حوضه‌ی آبی کرخه شدیدترین دوره خشکسالی را طی می‌کند. یکی از علل اصلی خشکسالی در استان برداشت‌های مکرر آب در بالادست رودخانه‌ها است.وی خاطرنشان‌ کرد: بهینه‌سازی و بهینه‌ کردن مصرف آب از موارد مهمی است که متأسفانه رعایت نکردن آن، راندمان آب را پائین آورده است، بنابراین باید برای فرهنگ‌سازی صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده از روش‌های آبیاری نوین اقدام شود.حوضه‌ی آبریز کارون و دز نه تنها به عنوان یکی از پرآب‌ترین حوضه‌های آبریز رودخانه‌های کشور محسوب می‌شود، بلکه در مسیر خود تمدن‌های کهنی را به وجود آورده که پس از گذشت ده‌ها قرن، آثار آن محکم و پا برجاست اما این رودخانه طی سال‌های گذشته دچار کم​آبی شده و حجم آب آن به یک‌سوم کاهش یافته است. تا زمانی که متولی و بهره‌بردار رودخانه کارون یک ارگان واحد باشد دور از انتظار است که بتوانند اشکالات خود را مطرح کنند و در جهت احیا و حفظ کارون گام بردارند. لذا ضروری است در سال پیش رو نخستین اقدام مسئولان در جهت حفظ کارون در دستور کار قرار دادن جداسازی متولی از بهره‌بردار این رودخانه باشد