«كرخه» روی خط قرمز / تابستانی خشك در راه است / گزارشی از “نادره وائلی زاده”

خشكسالی دوباره به خوزستان بازگشته است. پیش‌بینی شده كه این خشكسالی شدید‌تر از خشكسالی 7 سال پیش است.آنگونه كه معاون سازمان آب و برق خوزستان، تشكیل دوباره «ستاد خشكسالی استان» را خواستار شده است. معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع سازمان آب و برق خوزستان نسبت به شرایط موجود هشدار داد و گفت: اوایل سال آبی سازمان هوا‌شناسی اعلام كرده بود كه وضعیت طبیعی است. یعنی بارش‌ها در پاییز و زمستان نرمال است. اما با فرارسیدن پاییز، وضعیت روزبه روز افت كرد.«هوشنگ حسونی‌زاده» افزود: برای این فصول پیش‌بینی بارندگی ۱۰۰‌درصد بود اما نه تنها شرایط در این مدت نرمال نشد بلكه میزان بارش در ۱۲۰ روز گذشته نسبت به میانگین ۴۹‌درصد كاهش یافت.وی با بیان اینكه در حدود ۵۰ روز گذشته بارندگی نداشتیم، اظهار كرد: از سوی دیگر در این مدت فقط 4 روز میزان بارش بالای ۵ میلی‌متر بوده است. این در حالی است كه بارندگی كمتر از ۵ میلی‌متر تبخیر می‌شود و فقط بارندگی بالای ۱۵ میلی‌متر مفید است.

كاهش سطح زیر كشت

معاون سازمان آب و برق خوزستان با اشاره به كاهش آب رودخانه‌ها گفت: به تبع كاهش بارندگی میزان آورده رودخانه‌ها هم كاهش یافته و از پیش‌بینی‌ها پایین‌تر آمده است. هم اكنون 3 رودخانه زهره، كرخه و جراحی دچار تنش شدید آبی هستند. هم سطوح زیركشت و هم آورده‌‌ها در این 3 حوزه پایین آمده است.وی تصریح كرد: آورده رودخانه كارون ۳۹‌درصد، رودخانه دز ۲۸‌درصد، كرخه ۷۵‌درصد و مارون ۴۵‌درصد نسبت به سال‌های نرمال كاهش یافته است. در مجموع ۵۵‌درصد آورده رودخانه‌های خوزستان در مقایسه با سال‌های نرمال تحقق یافته است به این معنی كه آورده‌‌ها با كاهش ۴۵‌درصدی روبه‌رو بوده است.وی شرایط دی ماه را وخیم‌تر توصیف كرد و افزود: در این مدت آورده كارون ۴۸‌درصد، دز ۶۴‌درصد، كرخه ۸۲‌درصد و مارون ۸۱‌درصد كاهش داشت كه در مجموع ۴۱‌درصد آورده رودخانه‌های استان نسبت به سال‌های نرمال محقق شده و آورده‌‌ها با كاهش ۵۹‌درصدی روبه‌رو بوده است.

حسونی‌زاده این آمار‌ها را بسیار هشدار‌دهنده دانست و توضیح داد: خشكسالی در سال آبی جاری نسبت به 7 سال گذشته شدید‌تر است. زیرا با وجود خشكسالی در 7 سال گذشته، ۵۰ تا ۶۰‌درصد آورد‌ه‌ها محقق شده در حالی كه امسال فقط ۴۰‌درصد آورده تحقق یافته است.وی در پاسخ به اینكه چرا آمارهای مربوط به رودخانه زهره همانند سایر رودخانه‌ها ذكر نمی‌شود، می‌گوید: روی رودخانه زهره سد مخزنی ساخته نشده و این رودخانه تقریباً هنوز حالت طبیعی خود را دارد. به عبارتی حجم آبی كه وارد می‌شود برای ما قابل كنترل نیست.حسونی‌زاده با بیان اینكه آورده رودخانه زهره ۸۰‌درصد كاهش یافته است، می‌افزاید: در سال گذشته ورودی زهره ۲۰ مترمكعب برثانیه بوده كه امسال به ۵ مترمكعب بر ثانیه رسیده است.وی اضافه می‌كند: وضعیت رودخانه‌ها باعث می‌شود كه از ذخایر آبی و مخازن سد‌ها برای تأمین آب آشامیدنی، صنعت و كشاورزی استفاده كنیم.حسونی‌زاده همچنین درباره تأثیر آبگیری سد سیمره در لرستان بر خشك شدن رودخانه كرخه می‌گوید: قطعاً آبگیری سد سیمره تأثیرگذار بوده البته ورودی سیمره نیز بسیار كم شده است. البته رهاسازی آب از سد سیمره در اختیار خوزستان نیست.

۴۰‌درصد محدودیت

عضو ستاد خشكسالی خوزستان در ادامه گفت: برآوردهای ما در حوزه آب بر اساس پیش‌بینی هوا‌شناسی است و بخش كشاورزی نیز طبق این آمار برنامه‌ریزی كرده و خود را تطبیق می‌دهد. وی اظهار كرد: با توجه به پیش‌بینی هوا‌شناسی در ابتدای سال آبی درخواست كردیم كه كشاورزی در برخی حوزه‌ها محدود شود. به‌طور مثال حوزه جراحی و كرخه فقط می‌توانستیم آب ۶۰‌درصد اراضی را تأمین كنیم. به عبارتی ۴۰‌درصد محدودیت كشت باید اعمال شود. حسونی‌زاده تأكید كرد: در حال حاضر برنامه محدودیت كشت در اراضی این حوزه‌ها رعایت نشده، در نتیجه هم برای تأمین آب ایجاد مشكل كرده و هم كشاورزان را نگران كرده است. حسونی‌زاده وی اظهار كرد: برای مدیریت منابع آب در حوزه كرخه و جراحی اقدام به بازه‌بندی (نوبت‌بندی) اراضی كشاورزی كردیم كه هر ۱۰ روز یكی از مقاطع آب دریافت كند. البته مشكل نوبت‌بندی این است كه وقتی نوبت آبیاری یكی از بازه‌ها باشد سایر مقاطع رودخانه خشك می‌شود. به گفته وی، طولانی بودن مسیر نظارت بسیار سخت است و مدیریت حوزه‌ها جز با همكاری كشاورزان، جهاد كشاورزی و انجمن صنفی كشاورزان و فرمانداران میسر نمی‌شود. حسونی‌زاده اضافه كرد: مشكل این 2 حوزه بیشتر در نقاط انتهایی است كه دلیل آن وجود نهرها متعدد و رسوب‌گذاری زیاد در آنهاست. از جهاد كشاورزی درخواست كردیم كه با لایروبی این نهرها به كشاورزان كمك كنند. زیرا در صورت لایروبی نشدن، آب به پایین دست منتقل نمی‌شود.

تابستانی خشك در راه است

وی با اشاره به تنش‌های موجود در حوزه‌های كرخه و زهره، از كشاورزان خواست برای اینكه میزان خسارت به حداقل ممكن برسد، همكاری مستمری داشته باشند و تا حد امكان از هدر دادن آب جلوگیری کنند و ‌‌نهایت صرفه‌جویی را انجام دهند و حقوق و حقابه کشاورزان پایین دست را رعایت كنند. این مقام مسئول گفت: برخی افراد بدون داشتن مجوز آب برداشت می‌كنند یا در مناطقی كشت می‌كنند كه امكان تأمین آب آن وجود ندارد. برای جلوگیری از فعالیت این افراد جهاد كشاورزی باید ورود كند. وی تأكید كرد: استدلال ما با جهاد کشاورزی این است كه حجم مشخصی آب قابل بهره‌برداری و مفید پشت سد‌ها وجود دارد و بهتر است از این آب به بهترین شکل استفاده شود. معتقدیم مشكل كشاورزان با رهاسازی آب اضافی حل نمی‌شود. باید حالت مشترك و هماهنگی بین سازمان آب و برق، جهاد كشاورزی، انجمن صنفی كشاورزان،‌ ترویج و تحقیقات كشاورزی ایجاد شود تا هم در مصرف و هم در تولید به شرایط مطلوب برسیم.حسونی‌زاده، پوشش نهرها، ساخت شبكه‌های فرعی (۳ و ۴) تسطیح، روش‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی كشت و تغییر زمان كشت را از راهكارهای ضروری برای كاهش اثرات خشكسالی عنوان كرد و افزود: این راهكار‌ها باید اجرا و برای آنها باید فرهنگسازی شود تا كشاورز قدر آب را بداند نه اینكه فقط به دنبال رهاسازی بیشتر آب و خالی كردن ذخایر سد‌ها برای كشت بیشتر باشیم. معاون سازمان آب و برق خوزستان در مورد ماه‌های آینده نیز هشدار داد: سازمان هوا‌شناسی اخیراً اعلام كرده كه بارش در زمستان كمتر از نرمال خواهد بود به این‌ترتیب باید انتظار شرایط وخیم‌تری را داشته باشیم. وی با بیان اینكه پیش‌بینی می‌شود در تابستان آینده با تنش آبی شدیدتری مواجه شویم، تأكید كرد: در صورتی كه وضع به همین منوال پیش برود نیاز است دولت تمهیداتی برای كشاورزان خسارت دیده بیندیشد.

تهیه کننده گزارش : نادره وائلی زاده