سند توسعه خوزستان ؛راهبردها و چالش ها / گردآورنده : دکتر عادل حیدری

استان خوزستان هم از لحاظ قابليت و امكانات توسعه و هم از لحاظ مشكلات و مسايل موجود يكي از مهم‌ترين استان‌ها در كشور است. زيرا از طرفي امكانات و قابليت‌هاي برجسته و چشمگير آن در موارد مختلف مي‌تواند نقشي اساسي و ماندگار در توسعه كل كشور ايفا كند و از سوي ديگر مسايل و مشكلات […]

استان خوزستان هم از لحاظ قابليت و امكانات توسعه و هم از لحاظ مشكلات و مسايل موجود يكي از مهم‌ترين استان‌ها در كشور است. زيرا از طرفي امكانات و قابليت‌هاي برجسته و چشمگير آن در موارد مختلف مي‌تواند نقشي اساسي و ماندگار در توسعه كل كشور ايفا كند و از سوي ديگر مسايل و مشكلات آن به عنوان عواملي كه در فرآيند توسعه كل كشور نقش منفي و مخرب را داشته باشد مطرح است.بنابراين زمينه‌سازي براي استفاده از قابليت‌ها و امكانات توسعه همه‌جانبه استان و همچنين تلاش براي حل مسايل و مشكلات آن، حايز اهميت ويژه است و همواره مورد توجه بوده است. بعلاوه اين استان به دليل نقش ويژه ژئوپولتيكي آن، پيوسته در طول تاريخ نيز از توجه ويژه دولت‌ها برخوردار بوده است.در اين گزارش كه براساس آمار و اطلاعات معاونت برنامه‌ريزي استانداري استان خوزستان تنظيم گردیده سعی شده است تا اوضاع اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي استان خوزستان و جايگاه آن در بين استان‌هاي كشور تشريح كرده و همچنين برخي از مشكلات اساسي اين استان را بررسي و پيشنهادهايي براي حل آنها ارايه دهيم.

استان خوزستان با حدود 64 هزار كيلومتر مربع وسعت، حدود 4 درصد از كل مساحت كشور را به خود اختصاص داده است كه از اين حيث دهمين استان كشور محسوب مي‌شود. براساس آخرين تقسيم‌هاي كشوري، اين استان داراي 23 شهرستان و 54 شهر و حدود 4400 آبادي داراي سكنه بوده است.براساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن  كل جمعيت استان در اين سال حدود چهار میلیون و 200 هزار نفر بوده است كه از اين تعداد حدود دو میلیون و 900 هزار نفر در شهرها و یک میلیون و چهارصد هزار نفر در روستاها ساكن هستند. نرخ شهرنشيني در استان معادل 2/67 درصد بوده كه اين ميزان 3/1 درصد كمتر از متوسط ميزان شهرنشيني در كل كشور است.

براساس آمار متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت در دوره سال‌هاي 1385-1375 معادل 33/1 درصد بوده كه حدود 83/0 متوسط نرخ رشد جمعيت كل كشور (61/1 درصد) در دوره يادشده بوده كه بزرگ‌ترين تحول جمعيتي استان خوزستان در طول نيم قرن اخير محسوب مي‌شود. نرخ رشد جمعيت استان خوزستان هميشه جزء بالاترين نرخ‌هاي رشد در بين تمام استان‌هاي كشور بوده است.

ساختار اقتصاد استان خوزستان داراي شرايط ويژه‌اي است. بخش صنعت و معدن كه شامل نفت نيز هست با حدود 78 درصد از كل توليد ناخالص استان در سال 1386 بخش اصلي فعاليت‌هاي اقتصادي استان را به خود اختصاص داده است. پس از آن بخش خدمات با حدود 7/18 درصد و بخش كشاورزي و ماهيگيري با حدود 1/3 درصد از كل توليد ناخالص داخلي استان در رتبه‌هاي بعدي قرار داشته‌اند.از اصلي‌ترين امكانات و قابليت‌هاي توسعه استان خوزستان كه مي‌توان به آن اشاره كرد، جاري بودن بخش عظيمي از آب‌هاي سطحي كشور و وجود رودخانه‌هاي پرآب و دائمي در آن و برخورداري از سدهاي عظيم و متعدد احداث شده يا در حال احداث در مناطق مختلف استان و امكان استفاده چندمنظوره از آنها به منظور توسعه بخش‌هاي كشاورزي، شيلات، انرژي و تأمين آب شرب است. از ديگر امكانات استان وجود منابع قابل توجه خاك و پوشش گياهي، برخورداري از اقليم مناسب و امكان كاشت و برداشت سه نوبت محصولات كشاورزي در بخش وسيعي از استان، وجود نخلستان‌هاي وسيع در سطح استان و قابليت چشمگير توسعه فعاليت‌هاي كشاورزي و صنايع جانبي در اين زمينه است، وجود ذخاير با ارزش آبزيان، بنادر صيادي، ناوگان صيادي و مجتمع‌هاي بزرگ پرورش ماهي و ميگو و مجتمع‌هاي دامپروري، برخورداري از عرصه‌هاي مستعدكشت علوفه و برخورداري از 9 واحد بزرگ كشت و صنعت نيشكر با وسعت حدود 90 هزار هكتار و صنايع متعدد و متنوع وابسته به آن، از ديگر قابليت‌ها و ظرفيت‌هاي استان است كه نقش بسزايي در توسعه و پيشرفت اين منطقه دارد. برخورداري از مراكز آموزش عالي و نيروهاي متخصص و خبره در بخش كشاورزي، برخورداري از نيمي از مساحت تالاب‌هاي بين‌المللي و ارزشمند كشور و… نيز در مجموع زمينه بسيار مناسبي براي پيشرفت همه جانبه فعاليت‌هاي كشاورزي، مرتع‌داري، دامپروري، شيلات و آبزيان، دام و طيور و… را براي استان فراهم آورده است.

از ديگر ظرفيت‌هاي بالقوه استان كه مي‌توان به آن اشاره كرد برخورداري از معادن عظيم نفت و گاز و صنايع بزرگ نفت و گاز و پتروشيمي همچنين صنايع بزرگ فلزي و صنايع كاني غيرفلزي (صنايع سيمان)، وجود نيروگاه‌هاي بزرگ آبي و حرارتي در استان و قابليت احداث نيروگاه‌هاي جديد در كنار مراكز مصرف و نيز قابليت اتصال شبكه برق استان به كشور عراق و كشورهاي حاشيه خليج‌فارس است. وجود قابليت‌هاي متعدد اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در منطقه هم كه ناشي از پيشينه طولاني صنعت نفت در استان خوزستان است، موقعيت ويژه‌اي را براي اين استان جنوبي فراهم كرده است. همچنين برخورداري از صنايع عظيم وابسته به 9 واحد بزرگ كشت و صنعت نيشكر، برخورداري از 22 شهرك صنعتي در پهنه استان برخورداري از مراكز آموزش عالي و نيروهاي متخصص و خبره در بخش صنعت و… در كنار ساير قابليت‌هاي استان در بخش‌هاي كشاورزي، بازرگاني خارجي و حمل و نقل بين‌المللي، درمجموع زمينه مناسبي براي توسعه همه‌جانبه بخش صنعت در استان فراهم آورده است.

از سوي ديگر، موقعيت ويژه جغرافيايي استان در تعامل با منطقه و جهان و ارتباط با آب‌هاي آزاد بين‌المللي (به عنوان ترمينال جنوبي كريدور ارتباطي شمالي – جنوبي كشور در محور غرب)، برخورداري از امكانات بندري بسيار مناسب با ظرفيت بالا به ويژه در بندر امام كه داراي كمترين فاصله با مراكز جمعيتي كشور نسبت به ساير بنادر جنوبي ايران است و همچنين برخورداري از راه‌آهن و فرودگاه‌هاي متعدد و زيرساخت‌هاي لازم، برخورداري از منطقه ويژه اقتصادي پتروشيمي بندر امام، منطقه آزاد اروند (آبادان- خرمشهر) و در نهايت، بازارچه‌هاي مرزي كه همه اين ظرفيت‌ها و قابليت‌ها بستر را مناسبي براي رشد و پيشرفت استان در بخش‌هاي بازرگاني خارجي و حمل‌ونقل بين‌المللي فراهم آورده است.

در مقابل قابليت‌هايي كه براي توسعه استان مطرح شد اين استان براي دستيابي به توسعه با محدوديت‌هايي روبه‌رو است كه از شرايط آب‌وهوايي و اقليمي استان خوزستان ناشي مي‌شود از جمله اين محدوديت‌ها مي‌توان به طولاني بودن دوره گرما و بالا بودن درجه حرارت، تبخير شديد و كاهش دبي رودخانه‌ها در تابستان، كم بودن ميزان بارندگي در بخش قابل توجهي از استان و همچنين بالا بودن سطح آب‌هاي زيرزميني و گسترش شوري آب و خاك در بخش‌هاي عمده از مناطق جنوبي و غربي استان خوزستان اشاره كرد.براساس نظر كارشناسان، محورهاي اصلي كه به عنوان مشكلات استان در مسير دستيابي به توسعه مطرح مي‌شوند عبارت‌اند از:

– انجام طرح آمايش سرزمين در استان: نامشخص بودن راهبرد سازمان فضايي و آمايش استان مانع اتخاذ تصميم‌هاي كلان اقتصادي و توسعه‌اي استان در يك چارچوب كلان سازمان فضايي و آمايشي شده است.

– وضعيت اشتغال: دارا بودن نرخ بالاي بيكاري نسبت به ساير استان‌هاي كشور.

– آب شرب و كشاورزي: به دليل كيفيت نامطلوب آب شرب و وضعيت نامناسب آب كشاورزي در بيشتر نقاط استان و قابليت عمده تبديل اين مشكل به بحران‌هاي اجتماعي، به‌رغم برخورداري استان از حدود يك سوم از كل حجم آب‌هاي جاري كشور.

– منابع طبيعي و محيط‌زيست تخريب، بهره‌برداري غيراصولي و آلودگي شديد منابع طبيعي و محيط‌زيست استان (آب‌هاي داخلي و ساحلي، هوا، خاك، آبزيان، مراتع، جنگل‌ها… به ويژه آلودگي رودخانه كارون در اثر تخليه فاضلاب‌هاي انساني و صنعتي و پساب‌هاي كشاورزي به اين رودخانه و خورهاي بندر امام و ماهشهر در اثر تخليه فاضلاب‌هاي صنعتي تأسيسات نفت و پتروشيمي در آنها).

– بهداشت و درمان: كميت و كيفيت بسيار كم شاخص‌هاي سرانه امكانات بهداشتي- درماني استان در تمام زمينه‌ها نسبت به ساير استان‌هاي كشور. (با اين حال در دو سال گذشته احداث 3 بيمارستان از محل اعتبارات سفر استان مصوب شد).

– حمل‌ونقل: كيفيت نامطلوب و ناكارآمد شبكه‌هاي ارتباطات و حمل‌ونقل (زميني، هوايي) در استان، هر چند در سال‌هاي گذشته اعتباراتي در اين خصوص به استان اختصاص يافته و نقاط حادثه‌خيز در جاده‌ها شناسايي و رفع شده‌اند و درصد قابل توجهي نيز به طول راه‌هاي استان اضافه شد.

– حاشيه‌نشيني: گسترش اسكان غيررسمي و حاشيه‌نشيني در حاشيه شهرهاي بزرگ استان كه محصول فقر روستايي (به خصوص در مناطق شمالي و شرقي) استان است.

– جامعه عشايري: اسكان خودجوش و بي‌رويه و نابساماني در زندگي جامعه عشايري استان در اثر تخريب مراتع، محدود شدن عرصه‌ها و قلمروهاي عشايري و ساير عوامل مؤثر كه زندگي و معيشت اين جامعه را در معرض خطر جدي قرار داده است.

– شبكه توزيع برق: در شبكه‌هاي توزيع برق فعاليت‌هايي صورت گرفته اما مصرف غيراصولي و ناكارآمد انرژي برق در بخش‌هاي مختلف مصرف، درآمد ناكافي صنعت برق براي پوشش دادن به هزينه‌هاي جاري و سرمايه‌اي، فرسودگي و نابساماني و در نتيجه بالا بودن تلفات در شبكه توزيع برق در بافت‌هاي قديمي و پرتراكم و نيز مناطق حاشيه‌اي (حاشيه‌نشين) شهرهاي استان همچنين وجود انشعاب‌هاي غيرقانوني و سرقت شبكه در اين مناطق كه منجر به ايجاد خاموشي‌هاي مكرر (به خصوص در دوره طولاني گرما) شده است، همچنين فرسودگي و نابساماني و در نتيجه بالا بودن تلفات در شبكه توليد برق؛ عدم تناسب ظرفيت انتقال و فوق توزيع در دوران جنگ تحميلي و نيز عدم توسعه اين شبكه متناسب با نيازهاي توسعه بخش صنعت در استان مشكلاتي را در اين زمينه به وجود آورده است).

– سهم نازل بخش خصوصي در اقتصاد استان: تسلط سهم و نقش دولت و دستگاه‌هاي دولتي در فعاليت‌هاي اقتصادي – اجتماعي استان به ويژه در بخش‌هاي صنعت و معدن و كشاورزي؛ كمبود منابع مالي، ضعف كارآفريني و مشاركت ضعيف بخش خصوصي استان در فعاليت‌هاي اقتصادي – اجتماعي نسبت به ساير استان‌هاي كشور.

– تداوم شرايط و آثار نامطلوب ناشي از جنگ تحميلي: به خصوص در نوار مرزي غرب استان و نامشخص بودن هويت كاركردي شهرهاي آبادان و خرمشهر در سازمان فضايي و آمايشي استان و منطقه.

رفع مشكلات و موانع توسعه استان خوزستان كه بيش از اين به آنها اشاره شد نيازمند انجام يكسري اقدام‌ها در قالب برنامه‌ريزي، قانونگذاري، انجام فعاليت‌هاي آموزشي و نيز فعاليت‌هاي اجرايي در استان‌ است.

كارشناسان به منظور رفع مشكلات استان و فراهم شدن بسترهاي لازم براي توسعه استان خوزستان پيشنهادهايي ارايه مي‌دهند از جمله اينكه فعاليت‌هاي مستمر و مؤثري از سوي گروه مديريت مطالعات آمايش سرزمين در استان انجام شود و اين گروه در تصميم‌گيري‌هاي راهبردي استان داراي نقش محوري باشد. همچنين ضروري است قابليت‌ها و توانمندي‌هاي جمعيت فعال استان توسعه يابد. علاوه بر آن افزايش تقاضا براي نيروي كار بومي در استان افزايش يابد. توسعه انواع آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي نيز افزايش و تسهيل روابط اجتماعي و مبادلات فرهنگي بين اقوام مختلف، تقويت روابط خرده فرهنگ‌هاي محلي و گذر از فرهنگ قومي عشيره‌اي به فرهنگ ايراني اسلامي، اعتلا معرفت ديني، ارزش‌هاي فرهنگي و ويژگي‌هاي هويتي استان از جمله ديگر اقدام‌هايي است كه بايد در استان انجام شود.

از طرفي ديگر افزايش كيفيت آب شرب، افزايش بهره‌وري در توزيع و مصرف و كاهش هدر روي آب شرب در تمام نقاط مصرف و افزايش حجم توليد سرانه آب در برخي از نقاط ضروري است. مهار و انتقال آب‌هاي سطحي، توسعه بهره‌برداري از منابع آب‌هاي زيرزميني در مناطق مساعد استان و افزايش بهره‌وري در بهره‌برداري از منابع سطحي و زيرزميني استان و نيز حفظ، بازسازي، مديريت علمي و بهره‌برداري بهينه از اكوسيستم‌هاي آبي استان (اعم از آب‌هاي داخلي و ساحلي) در تمام فعاليت‌هاي شيلاتي از ديگر توصيه‌هاي كارشناسان است در كنار موارد ذكر شده، اين استان در زمينه كشاورزي نيازمند افزايش سطح زيركشت آبي، ارتقاي بهره‌وري عوامل توليد در فعاليت‌هاي كشاورزي و ترويج بينش علمي در بهره‌برداران و همچنين مقابله با بهره‌برداري‌هاي غيراصولي و عوامل طبيعي و انساني آلودگي و تخريب منابع طبيعي و محيط‌زيست استان (با داخلي و ساحلي، خاك، هوا، آبزيان، مراتع، جنگل‌ها، …) و اعمال مديريت علمي و بهره‌برداري بهينه از آنها است. توسعه امكانات جمع‌آوري و دفع فاضلاب و كنترل حجم توليد فاضلاب در استان يكي ديگر مسايل بسيار ضروري استان محسوب مي‌شود. اين استان همچنين در زمينه درماني نيازمند توجه‌هاي ويژه است. در اين راستا توسعه بخش درمان با استفاده از سرمايه‌گذاري و مشاركت بخش خصوصي (داخلي و خارجي) و اصلاح ساختاري و مديريتي نظام خدمات تشخيصي – درماني پيشنهاد مي‌شود. افزايش كميت و كيفيت فضاهاي فيزيكي و تجهيزات موردنياز آموزش و پرورش استان و ارتقاي نقش مراكز آموزش عالي استان به عنوان مركز ارايه خدمات برتر آموزشي و پژوهشي در منطقه جنوب غرب كشور هم از ديگر الزام‌هاي توسعه استان خوزستان در زمينه آموزشي است. يكي ديگر از مسايل استان به وضعيت راه‌هاي مربوط مي‌شود. براساس اين، شبكه راه‌هاي داخلي استان (بين‌شهري و روستايي) و محورهاي ارتباطي با استان‌هاي همجوار با تأكيد بر راه‌هاي اصلي و راه‌آهن و نوسازي و ناوگان حمل و نقل عمومي استان بايد توسعه و تقويت شود در همين ارتباط نوسازي، گسترش، توسعه و تجهيز امكانات ارتباطي استان بايد مدنظر قرار گيرد. از ديگر راهكارهايي كه به توسعه استان شتاب مي‌دهد ساماندهي و افزايش ظرفيت توليد و قابليت شبكه توزيع برق استان است. تشويق و حمايت از مشاركت هر چه بيشتر بخش خصوصي در توسعه فعاليت‌هاي اقتصادي – اجتماعي در زمينه‌هاي مختلف و گسترش زمينه‌هاي خوداشتغالي و خويش‌فرمايي از مسايل مهم و اساسي است كه توصيه مي‌شود در برنامه‌ريزي‌هاي استان بايد به آن توجه شود. يكي از بسترهاي موردنياز توسعه در هر استان تقويت امنيت اجتماعي فراگير و مقابله با انواع ناهنجاري‌هاي اجتماعي كه اين موضوع بايد در استان خوزستان نيز از سوي مسؤولان استان مورد توجه قرار گيرد. نهادينه‌سازي فرهنگ بهره‌وري در فرآيند توليد بخش‌هاي مختلف فعاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و همچنين ترويج و تشويق كاربرد روش‌هاي علمي در فرآيند فعاليت‌هاي مؤسسه‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي استان به ويژه در بخش عمومي نيز از مسايل مهمي است كه براي بهبود وضعيت بخش‌هاي مختلف استان بايد در نظر گرفته شود. ارتقاي سطح فناوري و اصلاحات ساختاري و مديريتي در تمام بخش‌هاي فعاليت‌هاي اقتصادي و اجتماعي و ايجاد و گسترش همه‌جانبه زيرساخت‌ها و افزايش بهره‌برداري و بهره‌وري در استفاده از منابع در بخش‌هاي صنعت (ايجاد و توسعه شهرك‌هاي صنعتي و تأمين آب، برق، گاز، فاضلاب، راه، …) و كشاورزي (تجهيز و نوسازي، احداث شبكه‌هاي آبياري، احداث زهكش‌هاي روباز و زيرزمين در مزارع موجود، تسطيح اساسي، احداث جاده‌هاي بين مزارع، …) شيلات و آبزيان و ساير بخش‌هاي فعاليت‌هاي اقتصادي و اجتماعي از عمده مسايلي است كه در تسريع توسعه بايد مورد توجه قرار گيرد. بسط و توسعه صنايع متوسط و كوچك به عنوان حلقه مكمل صنايع بزرگ و توسعه شهرك‌هاي تخصصي در زمينه نفت، پتروشيمي همچنين توسعه صنايع انرژي‌بر و صنايع شيميايي پايين‌دست، پتروشيمي و پالايشگاهي، متالوژي و ذوب فلزات، صنايع حمل و‌نقل (به ويژه صنايع حمل و نقل دريايي)، صنايع تبديلي و تكميلي كشاورزي و دامي و بسته‌بندي مواد غذايي، نساجي، فرآوري نيشكر و محصولات پايين‌دستي، خرما، شيلات و آبزيان و صنايع كاني غيرفلزي با قابليت صادرات به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس و تأكيد بر سرمايه‌گذاري بخش خصوصي و توسعه صنايع ماشين‌سازي و ساخت تجهيزات و صنايع‌ پايين‌دستي از ديگر اقدام‌هاي مهمي است كه مي‌توان در جهت فراهم كردن زمينه مساعد براي بهبود وضعيت و پيشرفت استان خوزستان به آن اشاره كرد. ايجاد زمينه‌هاي انگيزشي مناسب براي كاهش روند مهاجرت نيروي متخصص از استان و جذب نيروي انساني كارآمد از ساير استان‌هاي كشور و گسترش زيرساخت‌هاي توسعه بازرگاني خارجي استان به عنوان يكي از پايانه‌هاي اصلي ورود وخروج كالا با تأكيد بر محصولات كشاورزي و توسعه قرنطينه‌ها و ترانزيت كالا و مسافر از مهم‌ترين راهكارهاي پاسخ به نيازهاي توسعه‌اي استان است و همچنين بازسازي زيرساخت‌ها و فعاليت‌هاي اقتصادي – اجتماعي در مناطق جنگ‌زده استان (به ويژه شهرستان‌هاي آبادان و خرمشهر) و پي‌گيري مستمر و دائمي مديريت كلان استان و دستگاه‌هاي اجرايي ذي‌ربط از طريق مراجع فرا استاني براي حل و فصل ابعاد و جنبه‌هاي مختلف و متنوع مشكل اراضي استان و همچنين گسترش زيرساخت‌ها و تأسيسات و امكانات گردشگري در عرصه‌هاي تاريخي، آثار جنگ تحميلي و نوار ساحلي جنوب استان (به منظور استفاده از قابليت‌هاي گردشگري مناطق ساحلي استان در فصل زمستان و مناطق كوهستاني در فصل تابستان و حفظ و احيا و معرفي آثار فرهنگي و تاريخي و نيز حفظ آثار بر جاي مانده از سال‌هاي دفاع مقدس و تجهيز قطب‌هاي گردشگري از ديگر پيشنهادهايي است كه براي بهبود هر چه بيشتر وضعيت استان خوزستان در زمينه‌هاي مختلف فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي مي‌توان ارايه داد.اما کلیات سند توسعه خوزستان بدین شرح است:

الف ـ اصلي‌ ترين قابليت‌ هاي توسعه:

1ـ موقعيت ويژه جغرافيايي استان در تعامل با منطقه و جهان، ارتباط با آبهاي آزاد بين‌المللي.
2ـ برخورداري از امكانات بندري بسيار مناسب بويژه در بندرامام (داراي كمترين فاصله با مراكز جمعيتي كشور نسبت به ساير بنادر جنوبي ايران) و برخورداري از راه و راه‌آهن و فرودگاه‌هاي متعدد و زيرساخت‌هاي لازم براي توسعه بازرگاني خارجي و ترانزيت مسافر و كالا.
3ـ وجود منابع قابل توجه آب و خاك و برخورداري از اقليم مناسب و امكان كشت محصولات مختلف براي توسعه فعاليت‌هاي كشاورزي (اعم از زراعت، باغباني، جنگلكاري، مرتعداري، دامپروري، شيلات و آبزيان، دام و طيور، …) و نيز امكان كاشت و برداشت سه‌نوبت محصولات كشاورزي در بخش وسيعي از استان.
4ـ وجود نخلستانهاي وسيع در سطح استان و قابليت چشمگير توسعه فعاليتهاي كشاورزي و صنايع جانبي در اين زمينه .
5 ـ جاري بودن بخش عظيمي از آب‌هاي سطحي كشور و وجود رودخانه‌هاي پرآب و دائمي در استان و امكان صادرات آب و برق به كشورهاي همسايه.
6 ـ وجود ذخائر با ارزش آبزيان، بنادر صيادي، ناوگان صيادي و مجتمع‌هاي بزرگ پرورش ماهي و ميگو و مجتمع‌هاي دامپروري .
7ـ برخورداري استان از9 واحد كارخانه بزرگ خوراك دام و عرصه‌هاي مستعد كشت علوفه كه قابليت چشمگيري جهت توليد شير و گوشت مي‌باشد.
8 ـ برخورداري از سدهاي عظيم و متعدد احداث شده يا در حال احداث در مناطق مختلف استان و امكان استفاده چند منظوره از آنها به منظور توسعه بخشهاي كشاورزي، شيلات، انرژي و تأمين آب شرب در استان.
9ـ برخورداري از 9 واحد بزرگ كشت و صنعت نيشكر (با وسعت حدود 90 هزار هكتار) و صنايع متعدد و متنوع وابسته به آن .
10ـ برخورداري از معادن و پالايشگاه‌هاي عظيم نفت و گاز و كاني‌هاي غيرفلزي و صنايع بزرگ وابسته به آنها و همچنين صنايع فولاد و نورد و ذوب فلزات.
11ـ برخورداري از منطقه ويژه اقتصادي پتروشيمي بندرامام و منطقه آزاد اروند (آبادان + خرمشهر).
12ـ برخورداري از مراكز آموزش عالي و نيروهاي متخصص و خبره.
13ـ وجودقابليت‌هاي‌متعدداقتصادي،اجتماعي‌وفرهنگي در منطقه، ناشي از پيشينه طولاني صنعت نفت در استان.
14ـ برخورداري از تنوع قومي و ميراث تاريخي ارزشمند، جاذبه‌هاي آثار بجاي مانده از دوران جنگ تحميلي و عرصه‌هاي طبيعي مناسب براي توسعه گردشگري.
15ـ برخورداري از مراكز تشخيصي و درماني تخصصي و فوق تخصصي كه قابليت ارائه خدمات به نيروهاي خارجي شاغل در بخشهاي مختلف استان، شهروندان استانهاي مجاور وكشورهاي مجاور را دارا مي باشند.
16ـ برخورداري از نيمي از مساحت تالابهاي بين‌المللي و ارزشمند كشور.
17ـ امكان بهره‌گيري از انرژي‌هاي تجديد شونده زيست توده.
18 ـ وجود زمينه‌هاي قانوني براي توسعه ورزش، نگرش مثبت جامعه به فعاليتهاي ورزشي، گرايـش بخـش خصوصـي و تشكـل‌هاي داوطلب غيردولتـي (NGO) به‌سرمايه‌گذاري و خدمات رساني در توسعه ورزش
19ـ وجود زمينه‌هاي تاريخي و اجتماعي مشاركت‌هاي مردمي در حوزه‌هاي اجتماعي و گسترده بودن مؤسسات خيريه و سازمان‌هاي غيردولتي فعال.

ب ـ عمده‌ترين محدوديت‌هاي توسعه

1ـ بالا بودن درجه حرارت و طولاني بودن دورة گرما و تبخير شديد و نازل بودن ميزان بارندگي در بخش قابل توجهي از استان.
2ـ بالا بودن سطح آب‌هاي زيرزميني وگسترش شوري آب و خاك دربخش‌هاي عمده‌اي از مناطق جنوبي و غربي استان.
3ـ وابستگي شديد منابع مالي بخش ورزش به درآمدهاي عمومي .

ج ـ مسائل اساسي استان

1ـ آلودگي شديد منابع آبهاي سطحي، هوا و خاك، بويژه آلودگي رودخانه كارون در اثر تخليه فاضلاب‌هاي انساني و صنعتي و پساب‌هاي كشاورزي به اين رودخانه و نيز خورهاي بندر امام و ماهشهر در اثر تخليه فاضلاب‌هاي صنعتي تأسيسات نفت و پتروشيمي.
2ـ سهل انگاري و بي توجهي پيشنهاددهندگان، طراحان، مجريان و نهادهاي تأمين‌كننده اعتبارات پروژه‌هاي بزرگ ملي به ارزيابي زيست محيطي اين پروژه ها قبل از هرگونه اقدام و ايجاد خسارات جبران ناپذير به منابع طبيعي و محيط زيست استان.
3ـ تهديدات مستمر در زمينه بيابان‌زايي و گسترش شن‌هاي روان در اثر عوامل طبيعي و انساني.
4ـ تخريب‌وبهره‌برداري‌نامناسب‌ازمنابع‌طبيعي‌استان(آبهاي‌داخلي و ساحلي، خاك، آبزيان ، مراتع، جنگلها، . . .) .
5 ـ كمبود تأسيسات زيربنايي استان در بخش كشاورزي بويژه در زمينه تجهيز و نوسازي اراضي، شبكه‌هاي اصلي و فرعي آبياري و زهكشي، قطعه‌بندي و جاده‌هاي بين مزارع .
6 ـ خرد بودن اراضي زراعي و عدم تناسب تصرفات زارعين با مالكيت و اسناد اشخاص .
7ـ روند رو به انهدام تالابهاي استان بويژه هورالعظيم در اثر احداث سدهاي بالادست و عدم تخصيص و تأمين حقابه آنها وخشكسالي‌هاي اخير .
8 ـ عدم هماهنگي و عدم تشخيص اولويتها در اجراي پروژه‌هاي عمراني (خصوصاً پروژه‌هاي آب و خاك) و عدم استفاده مطلوب از هزينه‌هاي انجام شده.
9ـ مشاركت ضعـيف بخـش خصوصـي در فعاليت‌هاي اقتصـادي ـ اجتماعي نسبت به‌ ساير استانهاي كشور.
10ـ بالا بودن ميزان بيكاري، بي‌سوادي و نرخ باروري.
11ـ خروج سرمايه‌هاي انساني و مادي از استان پس از وقوع جنگ تحميلي و عدم بازگشت اين منابع به استان.
12ـ وجود انواع ناهنجاري‌ها، بزه‌ها، انحرافات و آسيب‌هاي اجتماعي و بالابودن ضرايب ناامني‌هاي اجتماعي.
13ـ كميت و كيفيت نازل امكانات و فعاليت‌هاي آموزشي و پژوهشي در كليه سطوح و عدم باور نسبت به نقش اساسي و محوري فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي در توسعه همه جانبه استان .
14ـ ضعف و ناكارائي پايانه‌ها و شبكه راه‌هاي داخلي و محورهاي ارتباطي با استان‌هاي همجوار و استاندارد نبودن آن‌ها و همچـنين فقدان شبكه انتقال نيـروي برق به مناطق مرزي كشورهاي همسايه .
15ـ استفاده ناكارآمد از موقعيت و قابليت‌هاي ويژه استان در زمينه توسعه بازرگاني خارجي.
16ـ متفاوت بودن نظام پرداخت حقوق، مزايا، امتيازات و امكانات رفاهي ميان شركتها و دستگاههاي دولتي كه موجب كاهش انگيزه و كارايي لازم در دستگاههاي دولتي گرديده است.
17ـ ضعف كارآفريني و مشاركت پايين بخش خصوصي در فعاليت‌هاي اقتصادي.
18ـ تداوم شرايط و آثار نامطلوب ناشي از جنگ تحميلي خصوصاً در نوار مرزي غرب استان.
19ـ كيفيت نامطلوب آب ‌شرب دربيشترشهرها و روستاها (علي‌الخصوص شهرهاي بزرگ استان) و قابليت عمده براي‌تبديل اين امربه بحران‌هاي اجتماعي.
20ـ روند شتابان اضمحلال شرايط زندگي براي جامعه عشايري استان در اثر تخريب مراتع، محدود شدن عرصه‌ها و قلمروهاي عشايري و ساير عوامل مؤثر.
21ـ عدم پوشش كامل صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران در مناطق محروم شمال استان و مناطق مرزي و تسلط سيگنالهاي خارجي بر اين مناطق.
22ـ بي‌توجهي به عوامل ايجاد و گسترش اسكان غير رسمي (حاشيه نشيني ) در اكثر شهرهاي استان (از جمله سهل‌انگاري در خصوص تعيين تكليف معيشت و سكونت جمعيت ساكن در كانونهاي زيستي در محدوده‌ي اجراي طرحهاي بزرگ ملي در دست ساخت، سدهاي بزرگ، كشت و صنعت‌ها، …).
23ـ فقدان نظام شناسايي استعدادهاي ورزشي.

د ـ اهداف بلندمدت

با توجه به قابليتها و تنگناها ، توسعه استان بر پايه بخش‌هاي كشاورزي و دامپروري، آب و انرژي، پرورش آبزيان و فعاليتهاي صيد و صيادي، صنعت، ‌نفت و صنايع پايين دستي آن، بازرگاني خارجي و حمل و نقل بين‌المللي استوار مي‌باشد. بدين ترتيب اهداف بلند مدت توسعه استان عبارتند از:
1ـ ارتقاء شاخص‌هاي زيست‌محيطي استان در زمينه‌هاي آب و هوا و خاك (بويژه رودخانه‌ها، سواحل و منابع آبي و كيفيت آب شرب استان) در حد استانداردهاي بين‌المللي.
2ـ كنترل و محافظت از منابع طبيعي و زيست محيطي استان (آبهاي داخلي و ساحلي، خاك، هوا ، آبزيان، مراتع، جنگلها ، . . .) در برابر تهديد‌ها و تخريب‌هاي طبيعي و انساني و احياء و بهره‌برداري بهينه از آنها.
3ـ افزايش سهم اشتغال بخش خصوصي از كل شاغلين استان معادل با بالاترين استانهاي كشور.
4ـ كاهش نرخ‌هاي بيكاري، بي‌سوادي و باروري و ارتقاء استان به جايگاه سه استان برتر كشور در اين زمينه‌ها در افق توسعه.
5 ـ ايجاد باورها، ارزشها وهنجارهاي ‌فرهنگي ‌جديد متناسب ‌با تحولات ‌روز در جهان ‌درچارچوب ‌فرهنگ‌وتمدن اسلامي در زمينه‌هاي كار، فعاليت و سخت كوشي، روحيه كارآفريني و خويش فرمايي، ارزش علم و سوادآموزي.
6 ـ توقف و مهار روند مهاجرت نيروي انساني كارآمد و متخصص از استان.
7ـ كاهش شاخص‌هاي انواع ناهنجاري‌ها، انحرافات و آسيب‌هاي اجتماعي و ارتقاء استان به جايگاه سه استان برتر كشور در اين زمينه ها در افق توسعه.
8 ـ توسعه و گسترش كمي و كيفي امكانات و كيفيت فعاليت‌هاي آموزشي و پژوهشي در كليه سطوح و ارتقاء استان به جايگاه سه استان برتر كشور در اين زمينه‌ها در افق توسعه.
9ـ دستيابي به حداقل استانداردهاي بين‌المللي در زمينه كميت و كيفيت پايانه‌ها و شبكه و ناوگان حمل و نقل استان (زميني، هوايي، دريايي) و دستيابي به سهم مناسب از بازار بين‌المللي حمل و نقل و ترانزيت كالا و مسافر در منطقه.
10ـ دستيابي به سهم مناسب از حجم فعاليت‌هاي بازرگاني خارجي كشور.
11ـ افزايش توانمندي‌ها و قابليت‌هاي دستگاه‌هاي اجرايي استان و كم كردن فاصله حقوق و مزايا بين شركتهاي بزرگ دولتي و ساير دستگاههاي اجرايي استان تا حد ممكن.
12ـ افزايش شاخص‌هاي سرمايه‌گذاري و مشاركت بخش خصوصي در كليه زمينه‌هاي فعاليت‌هاي اقتصادي و ارتقاء استان به جايگاه سه استان برتر كشور در اين زمينه‌ها در افق توسعه.
13ـ عادي كردن شرايط‌زندگي و اوضاع اقتصادي ـ اجتماعي در منطقه نوار مرزي غرب استان.
14ـ تأمين آب شرب سالم براي شهرها (علي‌الخصوص شهرهاي بزرگ) و روستاهاي استان.
15ـ استفاده كامل و كارا از قابليت‌هاي چشمگير منابع آب و خاك استان به منظور توسعه همه جانبه فعاليت‌ها در بخش‌هاي كشاورزي، پرورش آبزيان و فعاليتهاي صيد و صيادي.
16ـ استفاده كامل و كارا از قابليت‌هاي چشمگير توسعه صنعتي استان.
17ـ بالفعل نمودن قابليت‌هاي عمده استان در زمينه‌ي توسعه ظرفيت‌هاي بخش گردشگري و بهره‌مندي از جاذبه‌هاي گردشگري سدهاي موجود و آب‌هاي شوشتر با توجه به پتانسيل‌هاي موجود و توسعه نقش IT در فعاليت‌هاي خدماتي و گردشگري.
18ـ ساماندهي و اسكان كامل جامعة عشايري استان.
19ـ تأمين پوشش كامل صدا و سيما در كليه نقاط استان.
20ـ ارتقاء جايگاه نظام خدمات تشخيصي ـ درماني دانشگاه جندي شاپور و تبديل آن به قطب برتر درماني جنوب كشور با قابليت ارائه خدمات به كشورهاي همجوار.
21ـ مهار عوامل ايجاد و گسترش اسكان غير رسمي و ساماندهي اسكان غيررسمي در جامعه شهري استان.
22ـ اعتلاء معرفت ديني، ارزشهاي فرهنگي و ويژگي‌هاي هويتي استان.
23ـ نهادينه‌سازي بهره‌وري و افزايش آن در بخش‌هاي اقتصادي و عوامل توليد.
24ـ ارتقاء نقش‌ورزش در تأمين سلامت جسمي و روحي و تقويت توانمنديهاي افراد و گروه‌هاي اجتماعي.
25ـ دستيابي به هدف‌هاي توسعه هزاره (M.D.G) در استان.
26ـ توانمندسازي بخش تعاوني براي ايفاي فعاليت‌هاي گسترده و اداره بنگاه‌هاي اقتصادي بزرگ.
27ـ توسعه نقش و جايگاه زنان در سطوح تصميم سازي و تصميم‌گيري استان.

هـ ـ راهبردهاي بلندمدت

1ـ مقابله با بهره‌برداري‌هاي غيراصولي و عوامل طبيعي و انساني آلودگي و تخريب منابع طبيعي و زيست‌محيطي استان ( آب‌هاي داخلي و ساحلي، خاك، هوا، آبزيان، مراتع، جنگلها، . . . ).
2ـ مهار و انتقال آبهاي سطحي، توسعه بهره‌برداري از منابع آبهاي زيرزميني در مناطق مساعد استان و افزايـش بهره‌وري در بهـره‌برداري از منابع آبهـاي سطحي و زيرزميني استان.
3ـ حفظ، بازسازي، مديريت علمي و بهره‌برداري بهينه از اكوسيستم‌هاي آبي استان(اعم از آبهاي داخلي و ساحلي) در كليه فعاليتهاي شيلاتي.
4ـ مديريت يكپارچه حوضه‌هاي آبريز.
5 ـ مهندسي رودخانه‌هاي استان.
6 ـ تشويق و حمايت از مشاركت هرچه‌بيشتر بخش خصوصي درتوسعه فعاليت‌هاي اقتصادي ـ اجتماعي در زمينه‌هاي مخـتلف و گسـترش زمينه‌هاي خود اشتغالي و خويش‌فرمائي.
7ـ تقويت امنيت اجتماعي فراگير و مقابله با انواع ناهنجاريهاي اجتماعي.
8 ـ افزايش فعاليت‌هاي فرهنگي، هنري، آموزشي و سوادآموزي در گروه‌هاي هدف (جوامع روستايي، عشايري و زنان).
9ـ توسعه انواع آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي.
10ـ تقويت انسجام ، وحدت و يكپارچگي اجتماعي در سطح استان.
11ـ ايجاد زمينه‌هاي انگيزشي مناسب براي كاهش روند مهاجرت نيروي متخصص از استان و جذب نيروي انساني كارآمد از ساير استانهاي كشور.
12ـ مبارزه با اشكال مختلف بيكاري و فقر در كليه سطوح.
13ـ افزايش قابليتهاي عمومي نيروي انساني اداره كل آموزش و پرورش استان و افزايش كميت و كيفيت فضاهاي فيزيكي و تجهيزات مورد نياز آن.
14ـ ارتقاء نقش مراكز آموزش عالي استان به عنوان مركز ارائه خدمات برتر آموزشي و پژوهشي در منطقه جنوب، غرب كشور.
15ـ توسعه و تقويت پايانه‌ها و شبكه راههاي داخلي (بين شهري و روستايي) و محورهاي ارتباطي با استان‌هاي همجوار با تأكيد بر راه‌هاي اصلي و راه‌آهن و نوسازي، توسعه و تجهيز ناوگان حمل و نقل عمومي استان.
16ـ گسترش زيرساخت‌هاي توسعه بازرگاني استان به عنوان يكي از پايانه‌هاي اصلي ورود و خروج كالا با تأكيد بر محصولات كشاورزي و توسعه قرنطينه‌ها و ترانزيت كالا و مسافر.
17ـ افزايش شاخص سطح تحصيلات و تجارب تخصصي نيروي انساني بخش دولتي.
18ـ پيگيري دقيق و نظارت بر اجراي 7 برنامه مصوب تحول اداري در سطح دستگاه‌هاي اجرايي استان توسط نهادهاي مسئول در امر نظارت و بازرسي.
19ـ محو نمودها و مظاهر شرايط جنگي علي‌الخصوص در نوار مرزي غرب استان به‌منظور بسترسازي براي بازگشت مردم اين منطقه به محل زندگي قبلي خود.
20ـ بازسازي زيرساخت‌ها و فعاليت‌هاي اقتصادي ـ اجتماعي در مناطق جنگزده استان (بويژه شهرستان‌هاي آبادان و خرمشهر).
21ـ افزايـش كيفيت آب شـرب، افزايش بـهره‌وري در تـوزيع و مصـرف و كاهــش هدر روي ‌آب شرب در كليه نقاط مصرف و افزايش حجم توليد سرانه آب در برخي از نقاط .
22ـ افزايش سطح زيركشت آبي، ارتقاي بهره‌وري عوامل توليد در فعاليت‌هاي كشاورزي و ترويج بينش علمي در بهره‌برداران.
23ـ ايجاد و گسترش همه جانبه زيرساختها در بخش‌هاي صنعت(ايجاد و توسعه شهركهاي صنعتي و تأمين‌آب، برق، گاز، فاضلاب، راه ، …) و كشاورزي( تجهيز و نوسازي، احداث شبكه‌هاي آبياري، احداث زهكش‌هاي روباز و زيرزمين در مزارع موجود، تسطيح اساسي، احداث جاده‌هاي بين مزارع ،…) شيلات و آبزيان و ساير بخش‌هاي فعاليت‌هاي اقتصادي و اجتماعي و بازگشت سهم سرمايه‌گذاري دولت در دوره‌هاي طويل‌المدت در موارد مقتضي.
24ـ بسط و توسعه صنايع متوسط و كوچك به عنوان حلقه مكمل صنايع بزرگ و توسعه شهركهاي تخصصي در زمينه نفت ، پتروشيمي .
25ـ افزايش بهره‌وري از طريق ارتقاء سطح فن‌آوري و اصلاحات ساختاري و مديريتي در كليه بخشهاي فعاليت‌هاي اقتصادي و اجتماعي .
26ـ حفظ، احياء ، توسعه و نظارت بر بهره‌برداري بهينه از آبزيان استان.
27ـ توسعه صنايع انرژي‌بر وصنايع شيميايي پايين دست، پتروشيمي و پالايشگاهي، متالورژي و ذوب فلزات، صنايع حمل و نقل(بويژه صنايع حمل و نقل دريايي)، صنايع تبديلي و تكميلي كشاورزي و دامي و بسته‌بندي مواد غذايي، نساجي ، فرآوري نيشكر و محصولات پايين دستي، خرما، شيلات و آبزيان و صنايع كاني غيرفلزي با قابليت صادرات‌ به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس و تأكيد برسرمايه‌‌گذاري بخش خصوصي و توسعه صنايع ماشين‌سازي و ساخت تجهيزات و صنايع پايين دستي.
28ـ گسترش زيرساخت‌ها و تأسيسات و امكانات گردشگري در عرصه‌هاي تاريخي، آثار جنگ تحميلي و نوار ساحلي جنوب استان (به منظور استفاده از قابليت‌هاي گردشگري مناطق ساحلي استان در فصل زمستان) و مناطق كوهستاني در فصل تابستان و حفظ و احياء و معرفي آثار فرهنگي و تاريخي و نيز حفظ آثار بر‌جاي مانده از سال‌هاي دفاع مقدس و تجهيز قطب‌هاي گردشگري.
29ـ تغييرشيوه معيشت جامعه عشايري استان و آماده‌سازي زيرساخت‌هاي لازم براي اسكان كامل اين جامعه.
30ـ توسعه، ارتقاء و بهسازي كميت و كيفيت سيستم‌ها و تجهيزات دريافت و ارسال سيگنالهاي صوتي و تصويري صدا و سيماي مركز خوزستان.
31ـ توسـعه بخـش درمان با اسـتفاده از سـرمايه‌گذاري و مشـاركت بخش خصوصي(داخلي و خارجي) و اصلاح ساختاري و مديريتي نظام خدمات تشخيصي ـ درماني.
32ـ تعيين تكليف معيشت و سكونت جمعيت ساكن در محدوده‌ي اجراي طرحهاي بزرگ ملي (علي‌الخصوص سدهاي بزرگ در حال احداث) و بهسازي و توانمندسازي مناطق حاشيه نشين در جامعه‌ي شهري استان.
33ـ بهره‌گيري از انرژي‌هاي تجديد شونده زيست توده.
34ـ ايجاد سازوكارهاي لازم و حمايت از افزايش بهره‌وري در بخش‌هاي اقتصادي و عوامل توليد.
35ـ گسترش ورزش‌هاي پرورشي، همگاني، تفريحي، قهرماني و حرفه‌اي در استان.
36ـ ريشه‌كني فقر شديد و گرسنگي و بهره‌مندي همگاني از مواهب توسعه اقتصادي و اجتماعي.
37ـ دستيابي همگاني به آموزش ابتدايي و ترويج و بهبود برابري جنسيتي و توانمندسازي زنان.
38ـ كاهش مرگ ومير مادران و كودكان.
39ـ مبارزه با بيماري‌هاي عمده (ايدز / H.I.V، سل، ‌مالاريا و …).
40ـ حمايت مؤثر از تشكيل و توسعه تعاوني‌ها و ايجاد و گسترش شهرك‌ها و مجتمع‌هاي تعاوني.
41ـ بسترسازي براي افزايش مشاركت اجتماعي،‌ اقتصادي، فرهنگي و سياسي زنان در روند توسعه استان.
42ـ نهادينه‌كردن رويكرد مديريت عرضه و تقاضا و افزايش سطح‌آگاهي عمومي درمديريت بهينه مصرف آب.
43ـ ايجاد زمينه‌هاي لازم براي جلب مشاركت مردمي و بخش خصوصي در بهره‌برداري و مديريت آب.
44ـ گسترش پوشش بيمه‌هاي اجتماعي و كاهش تلفات انساني در اثر حوادث.