عبدالباری عطوان : گام های عادی سازی روابط عربستان و ایران پرشتاب است

عبدالباری عطوان تحلیل گر سرشناس عرب روز جمعه در یادداشتی گام های عادی سازی روابط عربستان و ایران را پرشتاب دانست وشش عامل را برای این نزدیکی برشمرد ونوشت: آیا دکتر حسن روحانی رئیس جمهوری ایران را در آینده نزدیک در ریاض خواهیم دید؟عطوان در این یادداشت ، روند عادی سازی میان ایران و عربستان را پرشتاب توصیف کرد ونوشت: روابط عربستان و ایران به طور پیوسته رو به بهبود گذاشته است؛ آن هم به این دلیل که مسئولان دو کشور دریافته اند که دامن زدن به تنش ها، حملات رسانه ای متقابل و قطع راه های ارتباطی و گفتگوها، نتایجی معکوس و در عین حال هزینه بری به همراه دارد.

اظهارات اخیر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران درباره موافقت تهران و ریاض برای انجام دیدارهای سیاسی به منظور بازدید از سفارتخانه هایشان در دو کشور و نیز صدور روادید برای انجام این ماموریت، شاید به معنای آغاز عادی سازی روابط میان دو کشور و کاهش شدت تنش های کنونی باشد؛ تا از این رهگذر سفارتخانه های تهران و ریاض که از سال ۲۰۱۶ تعطیل شد، بار دیگر بازگشایی شود.در ادامه این تحلیل آمده است: حکومت سعودی که به سیاست تشدید تنش علیه ایران متوسل شده و بارها تاکید کرده بود که روابطش را با ایران از سرنخواهد گرفت؛ به این دلیل که ولایت فقیه در ایران حکومت می کند و به مهدویت عقیده دارد؛ در حال حاضر در صدد کاهش تنش ها با تهران است. در همین راستا انعطاف و نرمش کم سابقه ای در مذاکرات مربوط به اعزام حجاج ایرانی برای ادای مناسک حج نشان داد و از بسیاری از شروطش در این باره چشم پوشید. از جمله شرط گرفتن روادید حج از سفارتخانه عربستان در یک کشور ثالت و استفاده از شرکت های هواپیمایی غیر از شرکت های ایرانی. علاوه بر این، برای ۱۰ تن از دیپلمات های ایرانی نیز روادید صادر کرد تا با حضور در حج، به امور حجاج ایرانی رسیدگی کنند و موانع موجود بر سر راه آن ها در مراسم حج، برطرف کنند.

عطوان می نویسد: البته نرمش عربستان کاملا با اظهارات شاهزاده محمد بن سلمان ولعیهد در ماه می (اردیبهشت/خرداد) گذشته در تناقض است. وی در آن سخنانش، ایران را به تلاش برای اشغال مناطق مقدس در مکه مکرمه و مدینه منوره متهم و تهدید کرد که سعودی در ضربه ای پیش دستانه جنگ را به عمق خاک ایران می کشاند. همچنین به احتمال شوراندن اقلیت های عربی، آذری و بلوچی علیه نظام ایران اشاره کرد.پرسشی که اکنون مطرح شده درباره انقلاب تدریجی و چرخش مواضع سعودی در قبال ایران و تمایل رهبری سعودی برای داشتن ارتباط سریع با دشمنش ایران است.برای پاسخگویی به این پرسش باید به چند تحول مهم اشاره کنیم که به طور خلاصه به آن می پردازیم.

نخستین مسئله، شکست سناریوی آمریکا در سرنگونی نظام بشار اسد است که عربستان بازیگر اصلی آن بود. پس از تقریبا هفت سال جنگ، حکومت سعودی فهمید که رئیس جمهوری بشار اسد با حمایت روسیه، ایران و حزب الله در قدرت باقی است و این موضوع را به مخالفان سوری همپیمان خود نیز گوشزد کرد.دوم آنکه، دو سال و نیم از آغاز عملیات طوفان قاطعیت در یمن سپری می شود. این عملیات در دستیابی به هدف خود یعنی شکست ائتلاف «حوثی- صالحی» و بازگرداندن عبد ربه منصور هادی رئیس جمهوری مستعفی یمن به صنعا، موفقیتی حاصل نکرده است.سوم اینکه، امکانات مالی عربستان که قوی ترین سلاح این کشور به شمار می رود، با کاهش بهای نفت جهانی و نیز افزایش هزینه های جنگ نیابتی در سوریه و یمن با کاهش شدیدی روبه رو شده است.

چهارمین مسئله، صدور قانون «جاستا» درباره محاکمه کشورهای حامی تروریسم در آمریکا است که بر اساس آن خانواده های قربانیان ‏حملات ۱۱ سپتامبر می توانند از ‏عربستان سعودی شکایت کرده و غرامت ‏دریافت کنند. تاکنون ۲۵ دادخواست قضائی علیه عربستان در دادگاه های آمریکا تنظیم شده و ممکن است میزان غرامت پرداختی عربستان به بیش از پنج تریلیون دلار برسد.پنجمین مسئله این است که رهبری سعودی اولویت اصلی خود را به جنگ سیاسی و اقتصادی علیه قطر اختصاص داده و می کوشد که ایران را از این کمشکش بیرون نگاه دارد و به هر قیمتی شده تهران را از دوحه دور کند.ششمین مسئله عمل گرایی و صبوری ایران بوده و نرمش و انعطاف سیاسی که در قبال عربستان نشان داده، به نحوی که از هر اقدام سعودی ها برای انجام گفت و گو و عادی سازی روابط استقبال کرده است.

درادامه این یادداشت آمده است: روابط سعودی ها با رهبران شیعه عراق که بیش از ۲۰ سال خط قرمز این کشور به شمار می رفته و استقبال گرم از مقتدا صدر در ریاض و پیش از او حیدر العبادی نخست وزیرعراق ، کوتاه ترین و سریع ترین راه برای عادی سازی روابط با ایران بود. همچنین اظهارات قاسم الاعرجی وزیر کشور عراق که نزدیک به ایران و نیروهای الحشد الشعبی است در خصوص درخواست ریاض از بغداد برای میانجی گری میان عربستان با ایران، غیر منتظره نبود؛ بلکه آنچه غیرمنتظره بود، تکذیب این درخواست از سوی مسئولان سعودی بود؛ چرا که نشان می داد ریاض در حال تلاش است به هر طریقی شده با مهمترین رقیب منطقه ای خود یعنی ایران وارد گفت و گو شود.عطوان می نویسد: حال با چنین شرایطی، ما شاهد پایان جنگ نیابتی میان دو کشور در منطقه خواهیم بود یا اینکه تنها یک آتش بس موقتی برقرار خواهد شد تا دو طرف به ویژه سعودی ها نفسی تازه کنند؟

دشوار است که به این پرسش پاسخ قطعی بدهیم. هنوز اول راه است؛ تنها چیزی که می توان گفت، این است که اصطلاحاتی مانند مجوس، رافضی و بنده آتش از قاموس لغت جنگ رسانه ای دو کشور در مرحله آتی حذف خواهد شد و بعید نیست که حسن روحانی رئیس جمهوری ایران مهمان چند ماه آینده حکام سعودی شود، آن هم پس از تکمیل عادی سازی روابط سیاسی میان دو کشور و بازگشایی سفارتخانه های ایران و عربستان در ریاض و تهران.این نویسنده مشهور عرب در پایان نوشت: آیا بیش از حد در این باره خوشبین هستیم؟ گمان نمی کنم. چون چنین مقدماتی به اینگونه نتایج نیز ختم می شود و روزهای آتی خود گواه کلام ما خواهد بود.