کریمه؛ ژئوپلتیک بحران بین روسیه و غرب

رای مثبت مردم ˈکریمهˈ برای پیوستن به روسیه می تواند این شبه جزیره راهبردی را به ژئوپلتیک بحران بین روسیه و غرب تبدیل سازد.

اوکراین به عنوان یکی از جمهوری های تشکیل شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همواره روزهای پرآشوب زیادی را در تاریخ خود به ثبت رسانیده است.انقلاب موسوم به «انقلاب نارنجی» در سال ۱۳۸۳ خورشیدی «کی یف» پایتخت اوکراین، را به کانون اعتراض های مردمی تبدیل کرد و سرانجام به پیروزی احزاب نزدیک به غرب به رهبری «یولیا تیموشنکو» انجامید اما در انتخابات سراسری سال ۱۳۸۹، «ویکتور یانوکوویچ» به ریاست جمهوری این کشور رسید.

گرایش وی به روسیه جرقه ای بود که آتش اعتراض ها را در کی یف طی چهار ماه گذشته روشن کرد و در فرجام خروج او از قدرت را رقم زد.از همان زمان، بسیاری که در شرق و جنوب شرق اوکراین این فضای تازه را برنتافته بودند، بار دیگر اعتراض خود را علیه دگردیسی های رخ داده در کی یف آغاز کردند که چنین شرایطی به دوقطبی شدن هر چه بیشتر فضای سیاسی انجامید.در این میان، صحنه اوکراین به محل تلاقی منافع و رویارویی دو قدرت بزرگ یعنی روسیه و غرب به ویژه آمریکا تبدیل شد و تنش ها در این کشور بالا گرفت.

از همان آغاز ناآرامی ها، بسیاری از کشورهای غربی از آمریکا گرفته تا اتحادیه اروپا تلاش کردند با پشتیبانی های سیاسی و دیپلماتیک، بایسته های انتقال سیاسی در این کشور را ایجاد کنند. روسیه نیز تلاش کرد با تجمیع ظرفیت های خود در منطقه «شبه جزیره کریمه» به اقدام های غرب پاسخ دهد.

در این وضع، کریمه به عنوان منطقه ای خودمختار که بیشتر ساکنان آن (بیش از ۵۸ درصد) روسی هستند، دگرگونی ها در پایتخت را برنتافت. این منطقه طی هفته های گذشته، صحنه ناآرامی و اعتراض های گوناگون نیروهای هوادار روسیه بود که حتی به زد و خورد با گروه های مخالف این کشور نیز انجامید.جمهوری خودمختار کریمه، شبه جزیره ای در شمال ساحل دریای سیاه است. این منطقه به عنوان بخشی از خاک اوکراین از نظر سیاسی منطقه ای خودمختار محسوب می شود و جدا از حکومت اوکراین دارای مجلس و دولت مستقل است. کریمه نزدیک ترین نقطه اوکراین به مرزهای غربی روسیه است و مسکو در بندر «سواستوپل» این شبه جزیره یک پایگاه دریایی دارد.

بخش عمده جمعیت ۲ میلیون و ۱۵۰ هزار نفری کریمه را روس ها با جمعیت حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر تشکیل می دهند و پس از آنها اوکراینی ها با نزدیک به ۴۵۰ هزار نفر و تاتارها با حدود ۲۵۰هزار نفر قرار دارند.رخدادهای کریمه هشتم اسفند با به دست گیری دولت و پارلمان این منطقه از سوی نیروهای هوادار روسیه آغاز شد و طی روزهای گذشته به اعلام استقلال از اوکراین، همه پرسی و اعلام پیوستن به روسیه انجامید.

بیست و پنجم اسفند با پایان همه پرسی در این شبه جزیره که به گزارش خبرگزاری ها با حضور ۱۳۵ ناظر از ۲۳ کشور از جمله روسیه، آمریکا، لهستان، لیتوانی و مغولستان همراه بود، ۹۳ درصد شرکت کنندگان در همه پرسی به الحاق این منطقه به فدراسیون روسیه رای دادند و فقط هفت درصد ماندن در قلمرو اوکراین را خواستند.یک میلیون و پانصد هزار نفر در کریمه واجد شرایط برای رای دادن بودند که بیش از ۸۰ درصد آنان در همه پرسی شرکت کردند.

در برگه های ویژه همه پرسی ۲ پرسش به زبان های روسی، تاتاری و اوکراینی مبنی بر اینکه «آیا می خواهید جمهوری خودمختار کریمه از اوکراین استقلال بیابد؟ آیا می خواهید قانون اساسی سال ۱۹۹۲ کریمه احیا شود؟» نوشته شده بود.

در حالی که پیش از آغاز این همه پرسی، رویارویی دیپلماتیک- سیاسی روسیه و آمریکا درباره این منطقه و اوکراین به اوج خود رسیده بود و همه طرف های درگیر تلاش می کردند اقدام های خود را قانونی بخوانند، پس از همه پرسی یکشنبه نیز «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه، در گفت و گوی تلفنی با «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، همه پرسی در کریمه را مطابق معیارهای بین المللی خواند.به گزارش دفتر مطبوعاتی ریاست جمهوری روسیه، گفت و گوی تلفنی یکشنبه شب به ابتکار طرف آمریکایی انجام گرفت و پوتین در آن تاکید کرد همه پرسی کریمه مطابق با معیارهای بین المللی و منشور سازمان ملل از جمله با مورد همه پرسی کوزوو مطابقت کامل داشت.

در دیگر سوی میدان «جی کارنی» سخنگوی کاخ سفید، نیز یکشنبه در بیانیه ای تاکید کرد «دولت آمریکا همه پرسی منطقه کریمه را رد می کند». کاخ سفید در این بیانیه، روسیه را به «تشدید بحران» متهم کرد و هشدار داد «مسکو منتظر هزینه اقدام های خود باشد». دوشنبه شب نیز اوباما در یک نشست خبری اعلام کرد که آمریکا در نخستین اقدام ۱۱مقام ارشد اوکراینی و روسی را تحریم کرده است. وزرای امورخارجه ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا نیز بیست و ششم اسفند در بروکسل تحریم ضد روسیه را بررسی کردند.

تحولات کریمه بار دیگر طی نزدیک به ۲ سده گذشته، این شبه جزیره کوچک را به صورت یک ژئوپلتیک بحران مطرح ساخته است. پیش از این و در دوران تزارها اهمیت این شبه جزیره باعث شد جنگی بزرگ میان قدرت های مهم آن زمان آغاز شود. جنگ کریمه در سال ۱۲۳۲ خورشیدی میان روسیه تزاری از یک سو و امپراطوری عثمانی، روسیه و انگلیس از سوی دیگر از اهمیت ژئوپلتیکی این منطقه نشان دارد.

با نگاهی به تاریخ و وضع جغرافیایی روسیه می بینیم که این کشور بر پایه یک جبر جغرافیایی و ژئوپلیتیکی، چاره ای جز دسترسی تضمین شده به آبهای دریای سیاه به عنوان دروازه ورود به مدیترانه و پیگیری اهداف منطقه ای و فرامنطقه ای خود نداشته و این دسترسی به عنوان یکی از بزرگ ترین دغدغه های این کشور مطرح بوده است.

در این زمینه، بسیاری از کنش های سیاسی رهبران این کشور در دوره تزاری تا به دوره روسیه فدراتیو، به طور عمده زیر تاثیر بایسته های ژئوپلتیکی روسیه برای دسترسی به آبهای آزاد بوده است.اگر امروز روسیه در این شبه جزیره راهبردی درگیر شده، از یک سو به دلیل بحث دسترسی از مجرای آبهای دریای سیاه به سمت دریای آزاد و اروپا است و از دیگر سو، فضای روانی و عملیاتی شکل گرفته بین روسیه و غرب در دوران پوتین آن هم به صورت رویارویی آشکار، دولتمردان مسکو را به سوی حضور دایمی در این منطقه سوق داده است.

همچنین کریمه برای اوکراین و غرب اهمیت حیاتی دارد؛ این شبه جزیره که در مرکز دسترسی اوکراین به آبهای دریای سیاه قرار دارد، با پیوستن به روسیه به نوعی از وزن ژئوپلتیکی اوکراین می کاهد. چنین شرایطی می تواند به انزوای جغرافیایی و فروکاستن هر چه بیشتر قدرت ملی این کشور و فضای حیاتی آن بینجامد.این شبه جزیره، همچنین برای آمریکا و غرب نیز اهمیت فزاینده ای دارد، چرا که در صورت پیوستن اوکراین و این شبه جزیره به مدار غرب، آمریکا و کشورهای همپیمان آن قادر خواهند بود فضای راهبردی خود را تا نزدیک مرزهای روسیه گسترش دهند.

در این چارچوب، غرب و آمریکا تلاش می کنند با گسترش سازمان «پیمان آتلانتیک شمالی» (ناتو) به شرق، مناطق راهبردی و ژئوپلتیک را در اختیار خود داشته باشند و چون ۲قدرت آمریکا و روسیه در حال رقابت هستند، یکی از ابزارهای مهم در چشم و هم چشمی نیز، دسترسی به مناطق راهبردی است.

بنابراین شبه جزیره کریمه با توجه به جایگاهی که در دسترسی به دریای سیاه دارد، اهمیت دوچندانی برای آمریکا و روسیه پیدا کرده است.در فرجام، با پیوستن این شبه جزیره به روسیه به عنوان یک ژئوپلتیک راهبردی نزدیک مرزهای این کشور، به نظر می رسد فضای رویارویی و تنش بین روسیه و غرب می تواند به طور فزاینده ای، هم در حوزه های راهبردی و هم در حوزه اقتصادی افزایش یابد.