ملایاسر و تعیین تکلیف 78 طناب اعدام

امروز به‌اتفاق حاج سید کمال میرباقری به دیدن دوست مشترک و همشهری عزیزمان حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ یاسر عماره (معروف به ملا یاسر) رفتیم. ملایاسر از اول انقلاب تاکنون هیچ‌گاه از فعالیت و خدمت به مردم بازنه ایستاد. یکی از ویژگی‌های بارز فعالیت این روحانی فاضل بُعد انقلابی و مردمی است. نه به بهانه مسئولیت در دستگاه‌های دولتی و قضایی از مردم فاصله گرفت؛ و نه به بهانه منبر و درس و بحث و نماز جماعت مسجد، نسبت به آنچه را که می‌توانست از طریق سازمان‌های دولتی و قضایی برای مردم محقق سازد؛ کناره‌گیری کرد.

این روحانی 65 ساله علیرغم بیماری قند و ضعف جسمانی اما هنوز با احساسات گرم، پُرکشش و درعین‌حال مالامال از سادگی و صفا پای‌کار درماندگان جامعه است. او حالا مسئول شعبه 29 شورای حل اختلاف ویژه زندان‌های اهواز است. شورایی که به ابتکار قوه قضاییه ایجاد و منشأ خیروبرکت در حل دعاوی، منازعه‌ها و تظلمات فردی و اجتماعی بسیاری شد.

ملایاسر در طول خدمت خود در این شعبه حل اختلاف موفق شد رضایت 78 نفر از اولیاء دم را بگیرد. قتل نفس وخیم‌ترین جرم در جوامع بشری است، ارتکاب قتل ممکن است با تصمیم قبلی و یا تحت تأثیر عوامل محرک یا یک حالت مجزای درونی و روانی بدون مقدمه انجام گیرد. لذا انگیزه قتل با توجه به اوضاع اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی جوامع مختلف بشری فرق می‌کند.

به‌طورکلی عوامل دخیل در ارتکاب قتل (انگیزه‌های قتل) شامل خودپرستی، حرص و طمع مال، احساسات جریحه‌دار شده، اختلافات خانوادگی، انگیزه جنسی، نزاع‌های دسته‌جمعی، جلوگیری از افشاء جرم و شناسایی مجرم می‌باشد (نجفی توانا، 1381: 8-6). از سالیان گذشته به دلایل متعددی تغییراتی در جنایت‌ها و عوامل دخیل در وقوع قتل عمد در جوامع بشری ایجاد گردیده است (افتخاری و همکاران، 1386: 11)؛ اما در کشور ما «تاکنون تحقیقی عمیق و جامعه‌شناختی درباره خشونت و قتل عمد علیه نفس انجام‌نشده و چند تحقیق و بررسی انجام‌شده تا حد زیادی مربوط به قتل‌های ناموسی است و همین تحقیقات اندک هم بیشتر سعی کرده‌اند عوامل حقوقی، روان‌شناختی و یا اقتصادی مؤثر بر این پدیده را بررسی کنند و فقط یکی از ابعاد مسئله را موردبررسی قرار داده‌اند.

دیگر تحقیقات هم که کلی رنگ جامعه‌شناختی به خود گرفته‌اند بیشتر سعی کرده‌اند از دیدگاه فمینیستی به این موضوع بپردازند و در پی آن هستند که تمام مشکلات جامعه را به‌نظام حقوقی و قضایی ربط دهند و انگیزه‌های را که قاتلین در انجام جنایت تحریک می‌کند تا مرتکب قتل نفس شوند نادیده می‌گیرند» (منشداوی، 1379: 14)؛ بنابراین در بررسی ترکیب انگیزه‌های قتل در استان خوزستان به نظر می‌رسد عوامل جامعه‌شناختی بیش از عوامل روان‌شناختی تأثیرگذار است. گرچه نمی‌توان مرزبندی مشخصی را اعمال کرد. شاید بهتر باشد این مقوله در روانشناسی اجتماعی مورد کاوش قرار گیرد. در این شرایط برتری عفو بر قصاص روشن می‌شود؛ زیرا خداوند درآیات ١٧٨ و ١٧٩ سوره بقره گذشتن از قصاص و عفو قاتل را امری نیکو و پسندیده و متابعت از معروف بیان می‌کند و از طرفی درده‌ها آیه همگان را به معروف و خیرات امر می‌کند.

ضمناً در آیه ٣٢ سوره مائده نیز احیا وزنده کردن یک انسان را به‌مثابه احیای کل بشریت و انسانیت می‌داند و بدیهی است که یکی از مصادیق احیای انسان عفو و گذشتن از قصاص نفس او است. همچنین آیات و روایات صحیح دیگری وجود دارد که همگی بر رجحان داشتن عفو بر قصاص دلالت می‌کند که در اینجا فقط به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود. خداوند در آیه ٤٥سوره مائده می‌فرماید هر‌کس از قصاص درگذرد، این گذشتن و عفو کفاره گناهان او است¬ و کسانی که بر وفق آنچه خداوند نازل کرده است حکم نکنند ستمگرند. امام صادق (ع) می‌فرماید بخشش و گذشت در حال قدرت و توانایی از شیوه و رسوم انبیا و پرهیزکاران است. امام‌علی (ع) می‌فرماید عفو، تاج خوبی‌هاست و دو چیز است که ثواب آن را نمی‌توان اندازه گرفت؛ یکی عفو و دیگری عدل، بدترین مردم کسی است که از خطای دیگران گذشت نکند و پیامبر (ص) فرمود بر شماست که عفو کنید زیرا عفو عزت شمارا زیاد می‌کند پس عفو کنید تا خدا شمارا عزیز کند و نیز فرمود کسی که در هنگام قدرت و توانایی عفو کند خداوند در روز لغزش (قیامت) او را خواهد بخشید. ملا یاسر می‌گوید زمان اعدام برای زندانی بسیار دهشتناک است.

زندانی از 48 ساعت قبل زیر نظر پزشک در قرنطینه قرار می‌گیرد و پس از طی مراحل قانونی و آزمایش‌های پزشکی حکم قصاص با حضور اولیای دم اجرا می‌شود. دریکی از پرونده‌ها، افراد زیادی از مؤمنان و سادات و بزرگان برای جلب رضایت آقای (ص.ث) پدر مقتول (ع.ث) رفتند و تمامی تلاش‌ها به دلیل اصرار پدر مقتول بر قصاص با شکست مواجه شد. حتی در آستانه اعدام قاتل (م.ع) من با او صحبت کردم و آیات و روایات عفو را برای او خواندم زیر بار نرفت. در این هنگام دو رکعت نماز خوانده و خاضعانه از خداوند تبارک‌وتعالی درخواست کردم که اگر توبه این جوان واقعی است و برگشت او به جامعه به صلاح خود و مردم است مهر و محبت را در دل پدر مقتول قرار بده. من از پنجره ناظر صحنه بودم برای آخرین بار از پدر مقتول پرسیدند آیا حاضر به عفو هست؟ او پاسخ منفی داد و با سرعت به‌طرف دستگیره‌ای رفت که با کشیدن آن اعدام تحقق یابد؛ اما با گرفتن دستگیره حالت این پدر جوان ازدست‌داده تغییر یافت و رو به قاتل فرزندش کرد و گفت: تو را به خاطر خدا بخشیدم! غریو شادی زندان را فراگرفت. حیات دوباره جوانه زد و رحمت و شفقت الهی روح و روان بازماندگان مقتول و قاتل و خانواده‌اش را فراگرفت. حالا باید نقش و جایگاه ملایاسر را در جامعه بازشناخت. شخصیتی که بدون هیچ توقعی در عرصه اصلاح اجتماعی گام برمی‌دارد. حق جامعه است که این مصلح اجتماعی را بشناسد و او را ستایش کند.

اهواز – لفته منصوری

 

 

منابع:

– افتخاری و همکاران (1386). خشونت خانوادگی – خشونت اجتماعی، مجموعه مقالات آسیب‌های اجتماعی ایران، تهران: انجمن جامعه‌شناسی ایران، نشر آگه.

– منشداوی، عبدالامیر (1379). قتل ناموسی، تهران: جهاد دانشگاهی.

– نجفی توانا، علی (1381). جرم‌شناسی، تهران: خط سوم.