باگاس[1] فرآورده فرهنگی – اقتصادی!/ لفته منصوری

ضرب‌المثل معروفی است که می‌گوید: «مصر تکتب، لبنان تطبع و العراق یقرأ» یعنی مصر می‌نویسد، لبنان چاپ می‌کند و عراق می‌خواند. گرچه سرانه‌ی مطالعه در کشور ما، جهان عرب و کل دنیا کاهش‌یافته است. شاید بهتر است که امروز بگوییم: «مصر تکتب، لبنان تطبع و لا أحد یقرأ»! محتوای سخن این یادداشت قطب‌های نویسندگی دنیا […]

ضرب‌المثل معروفی است که می‌گوید: «مصر تکتب، لبنان تطبع و العراق یقرأ» یعنی مصر می‌نویسد، لبنان چاپ می‌کند و عراق می‌خواند. گرچه سرانه‌ی مطالعه در کشور ما، جهان عرب و کل دنیا کاهش‌یافته است. شاید بهتر است که امروز بگوییم: «مصر تکتب، لبنان تطبع و لا أحد یقرأ»! محتوای سخن این یادداشت قطب‌های نویسندگی دنیا یا سرانه مطالعه و علل کاهش آن نیست! بلکه منظور این مقاله کاغذ است؛ آری کاغذ! لبنان با جمعیتی کمتر از استان خوزستان با چاپخانه‌های مدرن و ناشران بزرگ جهانی توانسته است سهم عمده‌ای از صنعت چاپ و نشر دنیا را به خود اختصاص دهد.

باگاس-660x330

آیا استان خوزستان می‌تواند همین نقش کلیدی را در ایران و منطقه خلیج‌فارس ایفاء کند؟ لازمه‌ی مهم آن کاغذ است. آیا خوزستان با در دست داشتن منبع تولید کاغذ می‌تواند نقش استراتژیکی در کشور و منطقه بازی کند؟ این پرسش دو هفته پیش در جریان مذاکره مهندس نسیم صادقی مدیرعامل هولدینگ شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با دکتر شریعتی استاندار خوزستان برای من ایجاد شد. مردی که 40 سال زیروبم صنعت نیشکر دنیا را خوب می‌شناسد، می‌گوید: کارخانه تولید کاغذ چاپ و تحریر از باگاس در واحد سلمان فارسی بین شهرستان های کارون و شادگان می تواند این فرصت راهبردی را برای خوزستان در کشور و منطقه ایجاد کند. بر اساس آمارهای اعلام‌شده، در طول 40 سال گذشته بیش از 6 میلیون هکتار از عرصه‌های جنگلی کشور نابودشده است که در این میان بیشترین خسارت به جنگل‌های شمال کشور وارد آمده است.

این وضعیت در نیم‌قرن گذشته موجب کاهش وسعت جنگل‌های کشور به حدود ۵۰ درصد شده است. در حال حاضر با توجه به تولید یک‌میلیون و 800 هزار تن باگاس درکشت و صنعت‌های نیشکر خوزستان، باگاس نه‌تنها بهترین جایگزین جنگل‌های شمال کشور برای تولید کاغذ است، بلکه ناجی این جنگل‌ها نیز خواهد شد. این در حالی است که اگر باگاس به مصرف تولید کاغذ نرسد باید با هزینه زیاد آن را معدوم نمود که مشکلات زیست‌محیطی در پی خواهد داشت، در غیر این صورت به دلیل داشتن مواد قندی و الکل خودبه‌خود آتش‌گرفته و دود می‌شود. از سویی گفته می‌شود هزینه تولید یک‌تن کاغذ از باگاس 12 هزار تومان حدود یک‌دهم هزینه تولید کاغذ از چوب که معادل 120 هزارتومان است، برای تولید هر کیلو کاغذ حدود 7 تا 7.5 کیلو باگاس موردنیاز است درحالی‌که اگر بخواهیم مقایسه کنیم به ازای هر تن تولید کاغذ نیاز به قطع حدود 17 درخت است.

sas1

آن‌گونه که جلال آل احمد در کتاب کارنامه سه‌ساله، گزارش از خوزستان نوشته است: «یک‌وقت بود که قلب خوزستان در آبادان می‌زد. از همان زمان که «خزعل» به خیال المثنای شیخ بحرین و قطر شدن تب‌وتابی داشت تا «ملی شدن صنعت نفت»؛ یعنی تا بین‌المللی شدنش؛ و ازآن‌پس قلب خوزستان جابجا شده است. یا به تعبیر دیگر خوزستان اکنون صاحب دو قلب است. یکی در خارک می‌زند و نه برای خوزستان. این جابجا شدن شهرها و آبادی‌ها و مراکز آبادانی و ثروت گرچه امری است ازنظر تاریخ بسیار ساده و تعبیرپذیر اما باید چه چیز به‌جای چه چیز می‌نشیند و درین جابجا شدن یا جایگزین شدن قدمی هم به‌سوی تحول هست یا نه؟» و به‌درستی که این قلب‌های خوزستان است که مرتب جابجا می‌شود و در استان‌های دیگر می‌تپد اما نه برای خوزستان! یک‌وقت نفت بود بعد نوبت گمرکات شد و سپس آب و حالا صنعت فولاد را با همه مشکلات زیرساختی تولیداتش که یکی از مهم‌ترین آن‌ها «آب» است به ضرب‌وزور سیاست به استان‌های کویری منتقل کرده‌اند.

خوزستان شاید به همین دلیل است که هرگز نمی‌میرد. تا هر قلبی که از اینجا کنده و به‌جایی منتقل شد و خوزستانی را از تپش اش بازداشتند! قلبی دیگر جایگزین آن شود. این استان می‌تواند قلب دیگری هم داشته باشد. «کاغذ» می‌تواند قلب دیگری برای خوزستان باشد. قلبی که در هیچ جای ایران جز خوزستان نمی‌تپد! باگاس پسماند و تفاله نیست؛ باگاس سرمایه ارزشمندی است که دارد می‌سوزد. استاندار محترم و مسئولان استان خوزستان به این مزیت مطلق برای توسعه استان اهمیت بدهند و به ایجاد کارخانه تولید کاغذ چاپ و تحریر از باگاس در واحد سلمان فارسی کمک کنند.

اهواز – لفته منصوری

 

پانوشت:

[1] – باگاس (bagasse) به تفاله گیاه نیشکر (saccharum.L) گفته می‌شود که درواقع باقیمانده فیبری ساقه نیشکر پس از استحصال شکر آن است که به‌صورت قطعات ریزتراشه مانند و به رنگ زرد است. تفاله نيشکر يا باگاس که 34 درصد وزن ساقه نيشکر را تشکيل می‌دهد و در جهان به‌عنوان کالايي مهم در صنعت کاغذسازی استفاده می‌شود، در ايران به دليل نبود زیرساخت‌های لازم و راه‌اندازی نشدن کارخانه‌های کاغذسازی آتش زده می‌شود. از این ماده می‌توان فرآورده‌هایی همچون نئوپان،MDF، خوراک دام، الکل و نیز ازجمله می‌توان از باگاس به‌عنوان سوخت تولید بخار، استفاده از باگاس فشرده به‌عنوان جایگزین هیزم، تولید برق، زغال، گاز متان، گاز خانگی، متانول و خمیرکاغذ و کاغذ یادکرد. با توجه به مزارع وسیع نیشکر در استان خوزستان و کمبود چوب در کشور، باگاس مناسب‌ترین جانشین برای چوب است.