دستاوردهای جهانی انقلاب اسلامی

مقدمه :پیروزی انقلاب اسلامی ایران نشان داد که اسلام با گذشت زمان،توسعه و فن آوری در جوامع، اثرات و بازتاب های پایداری در سطوح منطقه ای ـ جهانی و بین المللی داشته است.قرآن و آیات آن در دنیای پس از انقلاب اسلامی، معنا و مفهوم جدیدی یافت. پیروزی انقلاب اسلامی موجب احیای افکار و اندیشه […]

مقدمه :پیروزی انقلاب اسلامی ایران نشان داد که اسلام با گذشت زمان،توسعه و فن آوری در جوامع، اثرات و بازتاب های پایداری در سطوح منطقه ای ـ جهانی و بین المللی داشته است.قرآن و آیات آن در دنیای پس از انقلاب اسلامی، معنا و مفهوم جدیدی یافت. پیروزی انقلاب اسلامی موجب احیای افکار و اندیشه های اسلامی در سراسر جهان وافزایش روحیه و تقویت بنیادهای فکری گردید. به گونه ای که از حالت تدافعی در آمده و حالت تهاجمی به خود گرفته است. از آن  جا که  انقلاب اسلامی ایران یک ماهیت ارزشی و دینی دارد و از این رو، اساسی ترین وصف انقلاب ایران، «اسلامی» بودن آن است. (۱) بنابراین در جهان به طور عام ودر منطقه وجهان اسلام به طور خاص اثرات پایداری را رقم زد. انقلاب اسلامی ایران تنها باعث تغییر در ایران نشد ، بلکه گفتمان و ذهنیت جدیدی در مسلمانان به وجود آورد. از این روبررسی ابعاد منطقه ای و جهانی انقلاب اسلامی، به ویژه در جهان اسلام که محمل اصلی شعار و پیام انقلاب اسلامی است و در رابطه با دولت ها و ملت ها امری مهم تلقی می گردد که از لحاظ علمی نیز به توجه بیشتری نیاز دارد. در این نوشتار، به اثرات وبازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران اشاره شده است.

جریانات فکری – علمی جهان اسلام

در یک نگاه کلی و کلان، می توان عمده ترین جریانات فکری – عملی جهان اسلام در سالهای اخیر که نقش عمده ای در تحولات جهان داشته‌اند را در سه گروه(۲)و جریان مورد ارزیابی اجمالی قرار داد :

۱٫جریان فکری اول که شامل نخبگان، بنیادگرایان و عامه مردم است و توسط استاد حسن البناء در دهه ۱۹۴۰ م پایه گذاری شد. مبانی اصلی این جریان، تفکرات افرادی از قبیل : سید جمال الدین اسد آبادی، محمد عبده و رشید رضا بود.

۲٫جریان فکری دوم، دارای ساختاری گزینشی و نخبه‌گرا بود و بر اساس افکاری آرمانگرا، مطرح شده و توسط سید قطب در دهه ۱۹۶۰ م به وجود آمد.

۳٫جریان سوم که می توان گفت، همان افکار امام خمینی (ره) در مبارزه با انحرافات فکری و تهدیدات امریکا و صهیونیسم است، جریانی متشکل از علما و عامه مردم است که بر اساس اندیشه‌ها و راهکارهای انقلاب اسلامی به وجود آمده و افکار رهبر این انقلاب، یعنی امام قدس سره در شکل گیری آن تأثیر بسزایی داشته است. این جریان فکری، مشارکت و حضور فعال مردم در فرایند تحولات و تغییرات را، لازم دانسته و معتقد است که علمای دین باید رهبری مردم را در روند تحولات و تغییرات اساسی بر عهده گیرند. در این جریان فکری، نقش عالمان دینی، محور قلمداد می شود، چرا که اینان با مراجعه به کتاب و سنت، در صدد اجرای احکام الهی و نهادینه شدن حکومت اسلامی‌اند. از این رو می توان در یک رویکرد کلی نتیجه گرفت که مبانی فکری این جریان – که امام خمینی قدس سره شاخص ترین، بلکه اصلی ترین نقش را در شکل گیری این جریان دارد – بر محور کتاب خدا و سنت و سیره معصومین علیهم السلام استوار گردیده است. در این جریان، نقش عالمان دینی و پس از آنان عامه مردم، در تحولات، اساسی تلقی می گردد.

نگاهی به چگونگی انقلاب اسلامی در ایران

نهضت تنباکو و مشروطیتٰ بیشتر به امور داخلی ایران توجه داشت. اما این دو نهضت برای انقلابی بزرگ وعمیق تر در آینده ضروری بود. مرجعیت دینیٰ فلسفه انتظار در عصر غیبت امام زمان(عج) را از حالت منفی وسکون به درآورد و آن را به حرکتی مثبت وتحرک برانگیز واعتراضی مبدل ساخت.انتظار جدیدٰ انتظاری مثبت و فعال است . با طرح این گونه انتظارست که امام خمینی(ره) بر طبق آن حرکت آگاهی بخش خود را در دهه چهل وپنجاه آغاز کرد. اما رژیم با باز داشت وسپس تبعید ایشان عکس العمل نشان داد. ایشان از این مرحله به عنوان فرصتی برای طرح ضرورت حکومت اسلامی بهره برد و نظریه ولایت فقیه را مطرح ساخت.

امام خمینی(ره) موفق شد نظریه ولایت فقیه را از حالت نظری به حالت عملی قابل اجرا درآورد.وبا این تلاش ایشان اندیشه سیاسی شیعه براساس نظریه ولایت فقیه شکل منسجم و مستحکم تری به خود گرفت.(۳)

سرانجام انقلاب اسلامی در ایران دربهمن ۱۳۵۷٫ش به پیروزی رسید . همان انقلابی که در سیر تاریخی رخدادها و بنیان و فلسفه وجودی ومحرک و در نتایج و انعکاس جهانی اش از انقلاب استقلال بخش آمریکاٰٰ  انقلاب های فرانسه و انقلاب بلژیک تأثیر گذار بوده است.

جنبش های جهان اسلام پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

هر حرکت و انقلابی در گوشه از جهان به طور ذاتی تاثیراتی را بر محیط پیرامون خود به جای می گذارد و و هرچه این انقلاب از پشتوانه معرفتی عمیق­تری برخوردار باشد و همچنین به واسطه همان پشتوانه معرفتی تعارض اصولی با نظام حاکم برجهان داشته باشد، این اثرات بیشتر خواهد بود. انقلاب اسلامی ایران که درسال ۵۷ شمسی به رهبری امام خمینی (ره) و پشتوانه مردمی به پیروزی رسید، واجد هردو ویژگی فوق بود. برخی از آثار انقلاب اسلامی در جهان به شرح ذیل است:

الف) کسادی رونق بازار کمونیسم:پشتوانه معرفتی حاصل از تفکر اسلامی که منطبق بر فطرت انسانهاست، و تعارض جدی با نظام حاکم بر جهان که از سوی امام خمینی (ره)  استکبار نامیده شد، سبب گردید تا تاثیرات جدی­بر کشورهای جهان اسلام و نیز کشورهای جهان سوم داشته باشد . کسادی رونق بازار کمونیسم وسپس مرگ آن که تا قبل از انقلاب اسلامی تنها ایدئولوژی مبارزان آزادی­خواه بود، یکی از اثرات ذاتی انقلاب اسلامی ایران بوده است.

ب)تغییر در رویکرد و آرمان ها :انقلاب اسلامی به صورت کامل رویکرد جنبش ها وتکاپوهای جهان اسلام را تغییر داد. پیش از انقلاب اسلامی ایران  جنبش های جهان اسلام یا در زندان انحراف فکری و التقاط رهبران این جنبش ها گرفتار بود و یا در انحراف از اهداف و آرمان های جنبش سرگردان. و این عامل باعث دگرگونی در عمل ونتیجه انقلابیون می گشت. این اختلافات فکری به شکلی درآمده بود که برخی از این جنبش در یک کشور گرفتار درگیری های داخلی شده ودشمن و هدف اصلی را به کلی به فراموشی سپرده بودند.اما با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران روح جدید در کالبد بی جان این نهضت ها دمید. زیرا هدف آن واضح و آشکار بود و وسیله عملکردی آن شناخته شده و دقیق بود. چرا که درهمان دهه پنجاه بود که امام خمینی اعلام کرد که باید هدف ما اسلام باشد و کسب استقلال کشورمان با  بیرون راندن جیره خوران اسرائیل به دست می آید و برای اتحاد جهان اسلام باید تلاش کنیم.(۴)

ج)ارایه طرح وبرنامه ای گویا:آنچه انقلاب اسلامی بنیان گذاشت طرح وبرنامه زنده و گویاست بازتاب منطقه ای وجهانی خودرا نشان داده است. به شکلی  که می رود که در جهانی سازی اندیشه سیاسی اسلام نقش اول را بازی کند. در نگاه غرب اندیشه  وآرمانی که انقلاب اسلامی مطرح ساخت ثابت کرد که در گذر زمان توانایی ماندگاری را دارد. وبه این ترتیب جایگزین مناسب وقابل دسترسی در اختیار افکار عمومی جهانیان قرار داد که در اندیشه رهایی از چنگال استکبار جهانی هستند.

ج)صدور و وقوع انقلاب در کشورهای دیگر :شروع انقلاب ها و حرکت های جدید در جهان اسلام به طور کلی متأثر از انقلاب اسلامی است؛ گرچه با تأخیر. یعنی اگر نگاه فرهنگی به این قضایا و تحولات داشته باشیم به صورت طبیعتی باید شروع آن را انقلاب اسلامی بدانیم و در واقع اینها را تداوم انقلاب اسلامی به شمار بیاوریم که همان نگاه ها و همان اهداف در اینجاها وجود دارد؛ هم انگیزه های معنوی، دینی در سیاست و هم انگیزه های استقلال خواهانه و آزادی طلبانه و هم انگیزه بحث عدالت و ظلم ستیزی پر رنگ است.

د) غرب ستیزی ودشمنی با استکبار:در جهان سوم به خصوص جهان اسلام بحث غرب ستیزی را هم می توان مشاهده و ملاحظه کرد،(۵) البته با توجه به اقتضائاتی که این جنبش ها داشتند و با توجه به فقدان یک رهبری متمرکزی که اینها داشتند، بحث غرب ستیزی را هم می توان کم و زیاد ملاحظه کرد، البته با توجه به کشورهای مختلفی که این تحولات در آنها صورت گرفته و دارد صورت می گیرد اینها را باید به صورت طیفی نگاه کنیم. همه اینها مشابه هم نیستند و طبیعتاً در دو سر طیف باید اینها را قرار داد که از صفر تا ۱۰۰را شامل می شود.

ه) الگوی مناسب برای شکل گیری حکومت های اسلامی :ویژگی انقلاب ایران از حیث ایدئولوژی کاملاروشن بود و رنگ وجوهره اسلامی و دینی داشت پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ موجب شد مذهب نقش مهم و چشمگیری در تحقق آرمان ها و هویت بخشیدن به زیر ساخت های نظام سیاسی و مشروعیت آنان پیدا کرد(۶).انقلاب علاوه بر اینکه توانست الگوی مناسب برای شکل گیری حکومت های اسلامی ارائه کند باعث تغییر و تحول در ایدئولوژی جنبش های مبارزاتی به عنوان مثال در سرزمین فلسطین شد. به گونه ای که به اذعان رهبران جنبش های فلسطینی ، انقلاب ایران توانست تحول بزرگی در روش مبارزاتی آنان و شکل گیری جنبش های جدید ایجاد کند.

نتیجه : برای حفظ امانت تاریخی واظهار حقیقتٰ باید شجاعت اذعان به این حقیقت تاریخی را داشت که بیداری اسلامی کنونی درجهان اسلام ناشی از انقلاب اسلامی ایران است. چرا که تکاپو گران اولیه نهضت درجهان اسلام شاگردان مکتب اهل بیت (ع) بودند. شخصیت هایی همچون سید جمال الدین اسد آبادی که زندگی خود را وقف اندیشه بیداری واتحاد جهان اسلام نمود.پس از وی نیز شخصیت های دیگری راه وی را ادامه دادند تا اینکه بزرگ مردی به نام امام خمینی(ره)در تاریخ معاصرایران پدیدار گشت. وانقلاب اسلامی  در ایران را به سوی پیروزی رهبری کرد. این اندیشه اکنون همچون نوری درجهان غفلت زده مسلمان باعث روشنایی طریق شده وهر روز شاهد تکاپوها وجنبش های جدید جهت رهایی از غفلت و رسیدن به خودباوری درجهان اسلام هستیم.

محمد عتابی – کارشناس تاریخ

*********************************************************

پی نوشت:

۱- مطهریٰ مرتضی؛ پیرامون انقلاب اسلامی – تهران- انتشارات صدرا۱۳۷۲٫ص۴۵

۲-مطهری،مرتضی : نهضت های اسلامی یکصد ساله اخیر – تهران – انتشارات صدرا ۱۳۶۸ص ۶۹

۳-دایره المعارف تشیع: زیر نظر احمد رضا سید جوادی و دیگران ج ۲٫ص۱۰۵ ،هم چنین ن ک- سیدحمید روحانی، نهضت امام خمینی(ره)، تهران، نشر راه امام، ج ۱، ص ۵۰۰

۴-صحیفه امام خمینی(ره)،جلد۲۱ ،صفحه ۷۸

۵-صاحبی ، محمد جواد : اندیشه اصلاحی در نهضت های اسلامی –تهران؛ انتشارات کیهان۱۳۷۰ص۲۶

۶- حلبی، علی اصغر : تاریخ نهضت های دینی – سیاسی معاصر – تهران – انتشارات بهبهانی ۱۳۷۱ص۵۷-۱۷