مدیریت کیفی آب کارون بزرگ/دکتر ابراهیم رجب زاده – عضوء کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون

داشتن منابع آب سالم پیش نیاز ضروری و اساسی برای حفظ محیط زیست و رشد و توسعه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور است. رشد جمعیت جهان در دهه های اخیر و افزایش تقاضا برای مواد غذایی و نیز بالا رفتن سطح بهداشت سبب افزایش سرانه مصرف آب و فشار بر منابع آب موجود شده است. حفظ منابع تولید مواد غذایی از نظر کمی و کیفی به خصوص منابع آب و خاک وظیفه ای همگانی است. متأسفانه از آغاز ورود کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات و بیماری های گیاهی به عرصه تولیدات کشاورزی، ونیز توسعه شهری بدون مدیریت بر تصفیه پساب ها وپسماندها، توازنی بین آنچه مورد نیاز بوده و آنچه مصرف شده وجود نداشته است، لذا باعث افزایش شدت آلودگی منابع آبی که در گذر از شهرها و روستاها می باشندشده است.

با توجه به اینکه تغییرات محیط زیست تحت تأثیرکاهش یا افزایش مواد شیمیایی به آن است لزوم ارائه یک استراتژی و برنامه مدون برای حفظ منابع آب و کنترل آلودگی های آن مسئله ای مهم در بخش های مدیریتی می باشد. کنترل و پایش آب های سطحی جهت مصارف مختلف آن، امری لازم و ضروری است تا ازاین طریق آبی با کیفیت مناسب جهت مصارف مختلف در دسترس مصرف کنندگان قرار گیرد. کیفیت آب در اکوسیستمهای آبی به وسیله ی پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بررسی میشود.از طرفی آب به عنوان یک عامل حیات بخش، همواره نقش اساسی در بقا و گسترش جوامع انسانی و تمدن های بشری داشته و یکی از با ارزش ترین منابع طبیعی بوده است و به گفته صاحب نظران، بحران آب اصلی ترین و مهم ترین مسئله و چالش در قرن بیست و یکم خواهد بود و می بایست در نظام توسعه پایدار منابع طبیعی کشور به نحوی مدیریت، حفاظت و بهره برداری شوند که نیازهای نسل حال و آینده را تأمین نمایند و در شناخت ذخایر آب و آگاهی از وضعیت فعلی مصارف آن برنامه ریزان را در تهیه برنامه های جامع و کاربردی در زمینه مصرف بهینه یاری نماید.

در این خصوص با پهنه بندی کیفی رودخانه روند تغییرات در هر زمان، مکان و شرایط خاص مشخص می گردد، می توان با حذف ایستگاه های دارای وضعیت کیفی مشابه در وقت و هزینه صرفه جویی نمود و در مقاطعی که شرایط کیفی متنوع و یابحرانی است، ایستگاه های جدید ایجاد نمود. ارزیابی وضعیت بازه های بحرانی با کمک دیگر اطلاعات تهیه شده در محیط(GIS) می تواند نسبت به شناخت سریع منابع آلاینده و راه های کاهش آن اقدام نماید .حوزه ی آبریز کارون مجموعاً بیش از ۷۰ درصد جمعیت شهری و روستایی، ۴۵ درصد زمین ها و ۸۰ درصد صنایع کشاورزی استان را در خود جای داده است. تأمین آب صنایع بزرگی مانند صنعت نفت، پتروشیمی، صنایع فولاد، نیروگاههای گازی، صنایع نیشکروغیره از طریق کارون، اهمیت فرا استانی کارون و نقش مهم آن را در تامین منابع ملی روشن می سازد. رودخانه کارون پرآب ترین وطولانی ترین رودخانه کشور است که به علت وجود مراکز متعدد صنعتی و زمین های کشاورزی و شهرهای بزرگ در حاشیه آن موقعیتی استراتژیک در منطقه غرب و جنوب غربی ایران داشته و پایش بهینه کیفیت آب آن یک ضرورت ملی است. لذا استفاده از شاخص های کیفی آب (NSFWQI و IRWQI) ، وضعیت کیفیت آب را به صورت کمی ارائه می دهد ویک شاخص عمومی وکاربردی در بیان کیفیت آب رودخانه می باشد. همچنین ارائه تصویر صحیح از وضعیت کیفی آبهای سطحی توسط نرم افزارGIS باعث می‌گردد تا هرگونه تصمیم گیری مدیریتی که اثرات زیست محیطی آن بطور مستقیم یا غیرمستقیم متوجه آب های سطحی کشور باشد با آگاهی بیشتری اتخاذ گردد. بدین منظور ۱۱ ایستگاه درمحدوده کارون بزرگ انتخاب گردید. نمونه برداری ها در طول چهار فصل و در هرفصل یکبار در سال ۹۱ انجام پذیرفت. در هر ایستگاه ۷ نمونه مجزا با سه بار تکرار، جهت اندازه گیری پارامترهای نیترات، فسفات، BOD ، TDS ،کدورت و کلیفرم مدفوعی در هربار مراجعه به نقاط نمونه برداری برداشت گردید. البته همزمان با نمونه برداری میزان pH ، EC ، دما و اکسیژن محلول توسط دستگاه پرتابل در محل اندازه گیری شد. نتایج حاصله بر اساس شاخص کیفیت آب (NSFWQI و IRWQI) در طول ۴ فصل نمونه برداری نشان داد در تمام ایستگاهها عدد شاخص بین ۵۷ تا ۷۶ در نوسان است که مشخص می‌کند، کیفیت آب کارون بزرگ در محدوده متوسط از نظراستاندارد کیفی آبهای جهانی قرار دارد که نشان از اثرات آلایندههای مختلف بر کیفیت آب کارون بزرگ داشته، لذا لزوم توجه جدی بر مدیریت بهینه در کاهش عوامل آلاینده ونیز ارتقاء سطح فرایند توسعه تصفیه وپایش کارون بزرگ را می طلبد.

امید است در “کنفرانس ملی فرصت ها و پتانسیل های رودخانه کارون در توسعه شهرها و حومه هم مسیر” (۶لغایت ۸ اسفند ماه ۱۳۹۳، اهواز) به راهکارهایی موثر در این زمینه پرداخته شود.کنفرانس ملی رودخانه کارون به عنوان نخستین کنفرانس ملی علمی رودخانه کارون تحت عنوان “کنفرانس ملی فرصت ها و پتانسیل های رودخانه کارون در توسعه شهرها و حومه هم مسیر” از ۶ لغایت ۸ اسفند ماه ۱۳۹۳ در اهواز از طریق فراخوان مقاله (به آدرس اینترنتی www.karoon1393.ir با کمیته علمی متشکل از ۱۲۹ نفر با حداقل مدرک تحصیلی دکتری در حیطه های تخصصی مختلف) و با حضور و سخنرانی علمی مسئولین وزارتخانه ها و مدیران کل ادارات و سازمان ها و نمایندگان دانشگاه های استان های خوزستان و چهارمحال و بختیاری و در بخش تبادل اطلاعات آب در سطح کشور، مدیران کل دیگر استان ها برگزار می گردد.