ریزگرد‌ها؛ میهمانی که دیگر ناخوانده نیست / رسول عوده زاده

زمین خشک است و آسمان بی‌رحم. وقتی صدای زوزه باد به گوش می‌رسد، می‌فهمی خبری در راه است. غوغایی به پا می‌شود. از آسمان خاک می‌بارد و آبی آسمانی زانو می‌زند. راه‌ها بسته می‌شود، ادارات تعطیل و زندگی مختل. در تاکسی می‌شنوی که «جنگ جهانی بعدی بر سر آب خواهد بود» و ناسا هم اعلام می‌کند «تا ٣٠‌‌سال آینده قسمت‌های بیشتری از ایران به بیابان تبدیل می‌شوند آن هم بیابان مطلق که هیچ‌گونه زادآوری ندارد»؛ نگرانی بیشتر می‌شود و حوزه سلامت‌‌ همان حوزه‌ای که مردم بیشترین مشکلات را در آن دارند، دوباره به چالش کشیده می‌شود. خشکسالی هم همه جا ریشه دوانده از نخل‌های روستای کوت سید صالح و لب کارون گرفته تا هورالعظیم…

کمی پس از خرماپزان، دوباره هوا پر از ریزگرد می‌شود و شش‌ها کیپ. ریزگرد با گرد و خاک معمولی متفاوت است. اندازه بسیار ریزی دارند و می‌توانند بسیار بیشتر و عمیق‌تر از گرد و خاک معمولی به عمق راه‌های هوایی نفوذ کنند.به گفته پزشکان، «گرد و غبار در انسان سالم نیز در درازمدت ایجاد مشکل و عارضه قلبی می‌کند.

معضل آلودگی این استان و همچنین ریزگردهای آن آسیب‌های جدی تنفسی برای مردم در بر داشته است. ریزگرد‌ها سالانه بیش از ٢٢‌‌هزار نفر را راهی بیمارستان می‌کند.» این میهمانی که دیگر ناخوانده نیست فشار سنگینی به مردم، کشاورزی و صنعت برق استان وارد کرده است.چهار تالاب استان که پیش‌تر نقش سپر در مقابل ریزگرد‌ها داشته‌اند اکنون بخش اعظمی از آنها خشک‌شده و نمی‌توانند ایستادگی کنند.فعالان حوزه محیط‌زیست معتقدند «سدسازی، نادیده گرفته شدن حق‌آبه تالاب، تخلیه پساب‌های آلوده از مزارع نیشکر، صنایع فولاد، عبور لوله‌های نفتی، برپایی سکوی نفتی برای استخراج نفت از بستر تالاب و حتی تخلیه زباله‌های شهری، تالاب شادگان را در معرض نابودی قرار داده است.»طوفان درحالی به سراغ خوزستان می‌آید و هوای شهر را پر خاک می‌کند که این روز‌ها خشکی تالاب هورالعظیم هم به معضلی بزرگ تبدیل شده و این تالاب را به کانون بحران برای تولید ریزگرد‌ها تبدیل کرده است.حامیان تالاب‌های خوزستان از نبود اقدام جدی برای این مهم گلایه می‌کنند و می‌گویند: «در منطقه هورالعظیم در شهر رفیع در ارتفاعات ماسه‌ای و جاهای دیگر کار زیربنایی نشده است. تامین نشدن حق‌آبه مورد انتظار، با کم‌آبی روبه‌رو است و تخلفات شرکت ملی نفت ایران در این منطقه نیز به تخریب گسترده زیست بوم آن منجر شده است. تقریبا تمام روستاهای مجاور هور به جز شهر رفیع به دلیل این رویداد‌ها به‌طورکلی از بین رفته است. حیات هورالعظیم و سلامتی خوزستانی‌ها فدای استخراج نفت شد.»تا بحث ریزگرد‌ها به میان می‌آید پای وزارت بهداشت به میان کشیده می‌شود. پیش‌تر وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اما در این‌باره گفته بود: این وزارتخانه هیچ برنامه ویژه‌ای برای مبارزه با ریزگرد‌ها ندارد.

«سیدحسن ‌هاشمی»، با اشاره به زمان‌بر بودن حل مشکلات ناشی از گرد و خاک گفت: حل مشکل ریزگرد‌ها سال‌ها زمان می‌برد. وزارت بهداشت با افزایش خدمات درمانی، کادر پزشکی و امکانات بهداشتی سعی می‌کند تبعات ناشی از ریزگرد‌ها را به کمترین سطح ممکن برساند، ولی این وزارتخانه هیچ برنامه ویژه‌ای در این زمینه ندارد.
«اسماعیل ایدنی»، قائم مقام وزیر بهداشت در استان و رئیس دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز نیز گفت: علوم پزشکی اهواز به تبع برنامه‌های کلی وزارت بهداشت برنامه‌ای برای حل مشکل ریزگرد‌ها به صورت مشخص مگر در اقدامات مشترک فرابخشی ندارد. ایدنی با بیان این‌که مقابله با ریزگرد‌ها و کنترل آن موضوعی فرابخشی است و حوزه‌های مختلفی را درگیر کرده است، افزود: پدیده گرد و غبار سلامت شهروندان را به‌خطر انداخته و تشخیص میزان تاثیر آن بر سلامت شهروندان و حفاظت از سلامت آنها وظیفه ما است.او افزود: مسائلی چون ندادن حق‌آبه تالاب‌ها و منابع آبی، عامل انسانی، خشکسالی، تغییر اقلیم و مسائل زیست‌محیطی در به وجود آمدن پدیده ریزگرد‌ها دخیل هستند و ما نقشی در آنها نداریم.

ایدنی با بیان این‌که منابع تولیدکننده ریزگرد‌ها‌ در برنامه‌های فرابخشی تعریف می‌شود، تاکید کرد: ما با عوارض پدیده گرد و خاک مواجهیم و در این زمینه دستگاهی آسیب‌پذیر هستیم و بخش زیادی از منابع مالی دانشگاه در ۲‌سال و نیم اخیر برای مقابله با عوارض این پدیده هزینه شده است.مدیرکل سازمان محیط‌زیست خوزستان به این گفته‌ها واکنش نشان داد و گفت: وزارت بهداشت وظیفه دارد در برنامه‌های مربوط به مبارزه با ریزگرد‌ها مشارکت کند. «احمد لاهیجان‌زاده» افزود: ‌‌ همان‌طور که از سازمان هوا‌شناسی انتظار کار درمانی نمی‌رود، هیچ‌کس از وزارت بهداشت انتظار شناسایی کانون ریزگرد‌ها یا مالچ‌پاشی ندارد.او با تاکید بر این‌که وزارت بهداشت باید براساس ماهیت خود عمل کند، ادامه داد: وظیفه وزارت بهداشت ارتقای سطح آمادگی کادر درمانی، افزایش سطح کیفی بیمارستان‌ها، خدمات اورژانس و دیگر فعالیت‌های مرتبط با حوزه سلامت براساس سند چشم‌انداز است.لاهیجان‌زاده اظهار کرد: این‌که وزیر بهداشت یا رئیس دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اعلام کنند وظیفه‌ای برای مقابله با ریزگرد‌ها ندارند، صحیح است، اما نافی نقش محول شده به آنها در برنامه مشارکتی مقابله با ریزگرد‌ها نیست.پیامدهای ریزگردها خطرناک‌تر از تعطیلی و فلج شدن اقتصاد و کشاورزی است؛ «علی خدادادی»، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر خوزستان، نیز چندی پیش گفته بود: بیماری سرطان یکی از آسیب‌های جدی است که جوامع را به‌شدت تهدید می‌کند و در جهان دومین عامل مرگ‌ومیر و در کشور ما پس از بیماری‌های قلبی و عروقی و تصادفات، عامل سوم مرگ‌ومیر به شمار می‌رود. وی پدیده ریزگرد‌ها را در بروز بیماری سرطان موثر دانسته و افزوده بود: ریزگرد‌ها می‌توانند سلامت انسان را به شدت تحت‌تاثیر قرار دهند.