ایران و هند؛ دولت های تازه – روابط نوین

حزب « بهاراتیا جاناتا » در حالی با دستیابی به بیشترین کرسی های مجلس هند در روزهای آینده دولت تازه ای را تشکیل می دهد که رویکرد عملگرا، اقتصادی و واقعگرای این حزب می تواند به بهبود روابط تهران و دهلی نو بینجامد.نتیجه ی بزرگ ترین انتخابات دنیا به عنوان نمادی از مردم سالاری (دموکراسی) در کشور هند، بیست و ششم اردیبهشت 1393 خورشیدی روشن شد و حزب « بهاراتیا جاناتا » (بی. جی. پی) توانست 282 کرسی از 543 مجلس را از آن خود کند و به حاکمیت 10 ساله ی حزب «کنگره » (از 2004 میلادی تاکنون) پایان بخشد.

در این دور از انتخابات هند بیش از 800 میلیون واجد شرایط شرکت در انتخابات بودند که نزدیک به 67 درصد آنان در انتخابات شرکت کردند. این انتخابات پنج میلیارد دلار هزینه در بر داشت که از این نظر رتبه دوم را در دنیا (پس از آمریکا) دارد.پیش از اعلام نتایج و بر پایه ی پیش بینی ها، حزب بی. جی. پی با احتساب ائتلاف با دیگر احزاب به تشکیل دولت امید داشت اما اکنون به نظر می رسد آرای ریخته شده به صندوق، کام رهبران حزب یاد شده را شیرین تر از گذشته کرده است.

** دلایل پیروزی بی. جی. پی

درباره دلایل اصلی این رخداد می توان به عوامل زیر اشاره کرد:

-بی. جی. پی به درک درستی از معنای اکثریت در هند دست یافته است. بیان این موضوع در شعارهای انتخاباتی سبب شد مردم هند نسبت به این حزب احساس امنیت بیشتری داشته باشند.

-اقدام های موثر اقتصادی «ناریندرا موری» از رهبران حزب بی. جی. پی و سر وزیر ایالت گجرات، برای تمام مردم هند به یک مدل و الگوی آرمانی و مطلوب تبدیل شده است. رشد اقتصادی و صنعتی این ایالت در اذهان مردم هند نتیجه ی اقدام ها، سیاست ها و مدیریت «مودی» است؛ فردی که اینک برای رسیدن به مقام نخست وزیری بالاترین بخت را دارد.

-افزون بر اقدام های موفق اقتصادی مودی باید به فعالیت های حرفه ای سیاسی وی نیز اشاره کرد. قدرت سخنوری و اعتماد به نفس مودی و بهره گیری از القابی همچون «آقای توسعه» و «بیسمارک گجرات» از دیگر محرکه های پیروزی حزب بی. جی. پی است.

-کمیسیون مستقل انتخابات هند اعلام کرد نزدیک به 75 درصد دارایی های 6 حزب کلیدی هند از منابع نامشخص تامین شده است. از این رو، بحث فساد حتی در انتخابات به طور جدی اذهان مردم را مخدوش می کند. در برابر، مودی از افرادی است که تاکنون هیچ گونه اتهام به فساد نداشته و خود را ضد فساد معرفی کرده است.

-بی. جی. پی از تمام ابزارهای تبلیغاتی همانند راه اندازی وبلاگ، انجام دادن سخنرانی، فرستادن پیام های صوتی و متنی، برگزاری دیدارهای مستقیم با مردم و غیره بیشترین بهره را برد.

-پرکاری، ساده زیستی، حسن شهرت، نفوذ فراوان بی. جی. پی میان تاجران و صاحبان سرمایه، روابط سازنده با بخش خصوصی و… از ویژگی های مودی و حزب او است.

در برابر، نارضایتی مردم از عملکرد اقتصادی حزب کنگره و ناتوانی دولت در اشتغالزایی، مهار تورم، تامین امنیت زنان و… به رویگردانی بیشتر هندی ها از این حزب منجر شده است.

** حزب کنگره و روابط با ایران؛ میراث نامطلوب

اکنون حزب کنگره به بازنده جدی انتخابات تبدیل شده است. به دست آوردن نزدیک به 40 کرسی در مجلس شکستی سنگین برای این حزب به شمار می آید. این موضوع سبب می شود کنگره تلاش کند در دور بعدی انتخابات خود را به گونه ای بازسازی کند که افزون بر قدرت، حیثیت از دست رفته خود را احیا کند.

با مرور رخدادهای مشترک ایران و هند طی یک دهه گذشته و در دوره ی حاکمیت حزب کنگره، می توان گفت این روابط، متاثر از سیاست های کاسب کارانه، منفی، حداکثرگرا و تاخیری این حزب بود.این موارد را می توان با گزاره های زیر اثبات کرد:

– دولت برآمده از حزب کنگره ی هند در توقیف کشتی ایرانی «دیانته» به گونه ای عمل کرد که گویی در کنار آمریکا و اتحادیه اروپا، وضع کننده تازه ی تحریم علیه ایران است.

– با آن که سه تا چهار سال از پیگیری جدی طرح توسعه چابهار از طرف دولت هند می گذرد اما این دولت برای پیشبرد این طرح تاکنون از خود اراده ی جدی نشان نداده است. سرمایه گذاری 100 میلیون دلاری هند در این طرح نیز که پیش از این وزیر امور خارجه آن کشور اعلام کرده بود، هنوز روی کاغذ باقی مانده است.

– با وجود معاف شدن هند از تحریم های مربوط به خرید نفت ایران، جایگاه تهران در فروش نفت به دهلی نو از رتبه دوم به هفتم رسیده که در این زمینه، بیش از هر عامل حاشیه ای و مداخله گر، اراده هند دخیل بوده است.

– در شرایط تحریم علیه ایران، هند در برابر پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران به شیوه های گوناگون در دستیابی به ساز و کاری برای انتقال پول به تهران سنگ اندازی کرده است.

– قرار دادن نام ایران در فهرست سیاه در دوره حاکمیت حزب کنگره صورت گرفت.

– هند در صدور روادید برای شهروندان ایرانی، بسیار سخت گیری می کند. مستثنا کردن ایران همراه با هفت کشور دیگر از فهرست دریافت امتیاز صدور روادید فرودگاهی، آخرین نشانه از رفتار حزب کنگره در عرصه سیاست خارجی است. این امر به کاهش سفر گردشگران ایرانی به هند و آسیب رسیدن به روابط تجاری 2 کشور منجر شد.

– هر چند هند یکی از بنیانگذاران و موافقان ایده طرح (کریدور) شمال – جنوب ایران بوده و میزبانی چندین نشست را در این باره بر عهده داشته است اما هم اکنون به طور شایسته از این طرح پشتیبانی نمی کند.

-درباره طرح خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان و سرانجام به هند، با آن که بیش از 2 دهه از شکل گیری ایده ی آن می گذرد و تهران هزینه های بسیاری برای این طرح پرداخت کرده است، دهلی نو سیاست «بیرون نرفتن از این طرح» را به زبان رانده اما هیچ اقدام جدی انجام نداده است. موضوع انتقال گاز ایران به هند از راه دریا نیز هنوز مراحل ابتدایی خود را طی می کند.

** بی. جی. پی و ایران؛ چشم اندازهای مثبت و توسعه محور

با تشکیل دولت هند به وسیله ی حزب بی. جی. پی که یکی از ویژگی های آن شکلگیری یک دولت بیشینه ای (حداکثری) خواهد بود، بی تردید تفاوت هایی را در روابط خارجی در برخی حوزه ها خواهیم دید.

مودی جبران ضعف های به جای مانده از دوره ی حاکمیت حزب کنگره را دنبال می کند. کاهش میزان فقر، از میان بردن فساد، اشتغالزایی، احیای رشد اقتصادی، مهار تورم، بهبود سطح رفاه عمومی و به طور کلی افزایش رضایت مردم در حوزه اقتصادی از برنامه های او است.

بیشتر انتظارها از دولت مودی به نوع عملکرد اقتصادی وی باز می گردد. به عبارتی فضای عمومی هند وی را به یک فضای اجباری که در آن اقتصاد اهمیت دارد، وارد کرده است.

مودی را می توان یک چهره موفق اقتصادی – صنعتی در ایالت گجرات دانست. وی با این وعده که می خواهد تمام هند را همانند گجرات توسعه دهد توانست رای بسیاری از گروه های مردمی را جذب کند اما توسعه هند محدوده گسترده تری دارد. از این رو، روابط با کشورهایی که ویژگی مکمل اقتصادی دارند بسیار اهمیت می یابد.

در چنین شرایطی، نوعی از سیاست خارجی موفق خواهد بود که «اولویت اقتصادی» در آن رعایت شده باشد و کشورهایی اهمیت خواهند یافت که روابط با آنها برآیندی اقتصادی داشته باشد. در این میان باید به 2 مولفه «هم تکمیلی یا مکمل بودن ایران و هند» و همچنین «چارچوب اصلی سیاست های مودی» اشاره کرد. بنابر این از این پس جمهوری اسلامی ایران جایگاه ویژه ای در سیاست های اقتصادی هند می یابد و «هم تکمیلی ایران و هند» مطرح می شود.

در چارچوب سیاست های مودی، انرژی اهمیت ویژه ای دارد و جایگاه ایران در عرضه این کالای راهبردی برای هند به عنوان یکی از بزرگ ترین درخواست کنندگان انرژی، بهتر از گذشته قابل درک است.

در چارچوب سیاست هایی همچون اشتغالزایی و بهبود رفاه مردم هند، صادرات یکی از گزینه های مهم است و در این میان دستیابی بهتر به اروپا و آسیای مرکزی گزینه های مطلوب هند به شمار می آید. از این رو، استفاده از کریدور شرق به غرب و شمال – جنوب ایران یکی از انتخاب های مناسب برای مودی است.

به نظر می رسد مودی برای استفاده از این ظرفیت، دیگر مشارکت در توسعه چابهار را به تعویق نخواهد انداخت. به عبارتی، بازی مبهم و تعلل محورانه ی دهلی نو (حزب کنگره) در قبال ایران و همچنین راهبرد «امروز و فردا کردن» در سیاست خارجی آن کشور جایی برای عرض اندام نخواهد داشت، زیرا مکمل بودن اقتصاد ایران و هند ایجاب می کند تهران زمینه دسترسی بیشتر دهلی نو به کریدورها را فراهم کرده و به این کشور به عنوان یکی از خریداران مهم انرژی خود بنگرد.

با توجه رویکرد تازه ایران در عرصه سیاست خارجی و تاکید دولت یازدهم بر اصل «تعامل سازنده»، به نظر می رسد هند خود را از این فضا محروم نکند و در راه تغییر فضای مبتنی بر شک و تردید گذشته به سوی عرصه ای همپیوند با یقین، اعتماد به نفس و تسریع در اقدام های عاقلانه اقتصادی – سیاسی گام بردارد. در برابر، ایران هم به تعهدهای اقتصادی – فرهنگی خود بیش از گذشته پایبند خواهد بود.

از سوی دیگر آمریکا تاکنون حاضر نشده است به مودی روادید ورود به واشنگتن را بدهد و وی را به نقض حقوق بشر متهم می کند. مودی هم می داند که برای اجرای وعده های اقتصادی خود، عبور از تحریم های ایران به عنوان یکی از راهکارهای حصول (رسیدن به)نتیجه، مطلوب خواهد بود.

از این رو می توان پیش بینی کرد دولت تدبیر در ایران و دولت نوین هند که به زودی مودی آن را تشکیل می دهد، انتظارهایی دوسویه خواهند داشت که در فضای واقع گرایی سیر می کند زیرا اکنون فرصت های مناسبی پیش روی 2 کشور وجود دارد.