تهران و بغداد ناگزیر از دوستانه هستند

قرابت‌های فرهنگی، مذهبی، مرزهای طولانی و موقعیت ژئوپلتیک، تهران و بغداد را محکوم به روابط دوستانه کرده است.مصطفی الکاظمی حدود دو ماه پس از انتخاب به عنوان نخست وزیر عراق، خود را برای نخستین سفرهای خارجی آماده می‌کند. او قرار بود ابتدا به ریاض سفر کند اما دفتر نخست وزیری عراق در پی تعویق سفر مصطفی الکاظمی به ریاض پایتخت عربستان به دلیل کسالت پادشاه سعودی امروز دوشنبه اعلام کرد که این سفر با توافق مقام‌های دو کشور در آینده نزدیک انجام خواهد شد.

با این وجود الکاظمی فردا در تهران خواهد بود و قرار است با مقامات کشورمان دیدارهایی داشته باشد. طی روزهای اخیر گمانه زنی‌های گسترده ای از نخستین سفرهای الکاظمی منتشر شده بود که بخش عمده‌ای این گمانه‌زنی‌ها به روابط عراق با تهران و ریاض از سویی و نیز روابط ایران وآمریکا مربوط بوده است. منتهی واقعیت امر این است که روابط دوجانبه ایران و عراق عمیق‌تر و گسترده‌تر از این است که مولفه‌های بیرونی بر تاثیرات جدی بر آن داشته باشند. روابط ایران و عراق هم در سطوح رسمی و دولت‌ها و هم در سطوح غیررسمی و تعاملات بین ملت‌ها روابطی صمیمانه بوده است. در سطح دولتی در طول ۱۷ سال گذشته نخست وزیران عراق روابط خوبی با جمهوری اسلامی ایران داشته‌اند و ایران همواره در اولویت نخستین سفرهای خارجی آنها قرار داشته است. غیر از دوره کوتاه نخست وزیری ایاد علاوی که امکان سفر به ایران فراهم نشد. بقیه نخست وزیران عراق همگی در ماه‌های نخست انتخاب خود، راهی ایران شده‌اند.

این در حالی است که روابط بین دو ملت ایران و عراق هم روابط عمیقی بوده است که نمود عینی آن را در مراسم راهپیمایی زیارت اربعین بوده است از سوی دیگر زمانی که ملت عراق درگیر تروریسم تکفیری و افراطی گری بود تعداد زیادی از جوانان ایرانی به کمک مردم عراق شتافتند و امنیت و ثبات را به عراق بازگرداندند.حالا مصطفی الکاظمی در راه تهران است و انتظار می رود این سفر نقطه عطفی در روابط بین دو دولت و ملت عراق و ایران باشد. الکاظمی در سفر به تهران اهداف مختلفی را پیگیری می‌کند؛ نخستین موضوع این است که در مناسبات خود با آمریکا و عربستان و ایران تعادل و توازن ایجاد کند. هرچند انتظار می‌رود این تعادل و توازن بخشی در روابط باید با عنایت به تجارب سال‌های گذشته این کشور بویژه دوره‌ای باشد که عراق درگیر مبارزه با تروریسم تکفیری و افراطی داعش بود.

الکاظمی از همان ابتدا از جریان‌های سیاسی عراق اعلام استقلال کرد اولین موضعگیری‌های او در سیاست خارجی و مخالفت آشکار او با استفاده از سرزمین عراق به عنوان پایگاهی برای تهاجم علیه کشورهای همسایه و یا به میدان جنگی برای ستیزهای منطقه ای بود. با اینکه این موضع گیری‌ها می‌توانست بیشتر متوجه آمریکا و پایگاه‌های نظامی این کشور در عراق تعبیر شود، برخی رسانه‌ها این اظهارات را تفسیر به رای کرده و به نوعی خط و نشان کشیدن الکاظمی برای نیروهای مقاومت و فاصله گرفتن او از ایران ارزیابی کردند. تحلیلی که تاکنون نادرست از آب درآمده است. وجه دیگر اهمیت این سفر با توجه به تجربه الکاظمی در میانجیگری‌های داخلی میان گروه‌های عراقی به زعم برخی تحلیلگران احتمال میانجیگری او میان تهران و ریاض است.

البته وزیر امور خارجه کشورمان بخشی از این تحلیل‌ها را رد کرد و گفت که سفرش به بغداد ارتباطی با سفر نخست وزیر عراق به عربستان ندارد. ظریف ۲۹ تیرماه در بغداد گفت که برنامه‌ریزی سفر او به عراق، قبل از برنامه‌ریزی برای سفر مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق به ریاض صورت گرفته است.جلسه سران قوای عراق نیز در خصوص این سفرها بسیاری از ابهامات را از بین برد. برهم صالح رئیس جمهور، مصطفی الکاظمی نخست وزیر و محمد الحلبوسی رئیس پارلمان عراق در جریان یک نشست مشترک در خصوص سفر الکاظمی به ایران و عربستان رایزنی کردند.

در جریان این نشست اعلام شد که عراق به دنبال تقویت روابط خارجه و همکاری‌های مشترک خود با کشورهای همسایه است. مقامات عراقی اعلام کردند که بغداد به دنبال تقویت همکاری‌های دوجانبه با ایران و عربستان در زمینه‌های مختلف بر پایه توجه به حاکمیت ملی و تقویت صلح و پیشرفت در منطقه است. سران قوای سه‌گانه عراق در خصوص اوضاع امنیتی این کشور و ضرورت تداوم مبارزه با تروریسم در سراسر خاک عراق بحث و تبادل نظر کردند. آنها اعلام کردند که باید تا زمانی که مقرهای عناصر تروریست و گروهک‌های وابسته به آنها در عراق نابود نشده، روند مبارزه با تروریسم در این کشور به جد پیگیری شود.

با این حال ایران و عراق روابط گسترده و دستور کارهای متعددی دارند که در جریان سفر رییس جمهوری و نخست وزیر پیشین عراق به تهران امضا شده است و انتظار می‌رود روند اجرایی شدن این دستور کارها پیگیری شود.یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر همسایگان بوده است. این امر از آنجا اهمیت می یابد که ایران و عراق مرزهای طولانی دارند و زمان جابجایی کالا و خدمات بین دو کشور در مقایسه با سایر کشورها بسیار کمتر است از سوی دیگر ایران ظرفیتهای گسترده ای در زمینه خدمات فنی و مهندسی دارد که این ظرفیت می‌تواند در بازسازی عراق آسیب دیده از جنگ داخلی کارآمد و موثر باشد.

از سوی دیگر ایران یکی از بزرگترین و مطمئن‌ترین تامین کنندگان برق و انرژی مورد نیاز عراق بوده است. در چنین شرایطی برخی قدرتهای فرامرزی و منطقه ای به دنبال قطع این روابط هستند آن هم در شرایطی که خودشان نه ظرفیت و نه اراده ای برای جبران کاستی‌های مردم عراق دارند چرا که اگر واقعا چنین قصد و اراده‌ای داشتند فضای گسترده ای در بخشهای مختلف عراق هست که می‌توانند اقدام کنند.در هر صورت ایران و عراق به رسم همسایگی و قرابت‌های فرهنگی، مذهبی، دینی و اقتصادی محکوم به روابط دوستانه با یکدیگر هستند و هیچ نیرویی نمی تواند این ظرفیت‌ها و قرابت‌های دو ملت را نادیده بگیرد.