شب های کارون! / لفته منصوری

برای من که از دور دستی بر آتش رادیو و تلویزیون دارم. برنامه سازی تلویزیونی یک کار خلاقانه و هنری پیچیده ای است که عوامل متعددی در شکل و محتوای آن نقش ایفاء می کنند. شاید به دلیل اینکه هم علم است و هم هنر. برنامه سازی برای تلویزیون همان قدر با اصول و مبانی […]

برای من که از دور دستی بر آتش رادیو و تلویزیون دارم. برنامه سازی تلویزیونی یک کار خلاقانه و هنری پیچیده ای است که عوامل متعددی در شکل و محتوای آن نقش ایفاء می کنند. شاید به دلیل اینکه هم علم است و هم هنر. برنامه سازی برای تلویزیون همان قدر با اصول و مبانی دانش موضوع سر و کار دارد که از اصول و خلاقیت هنری سوژه نیز بهره مند است. برای خلق یک برنامه تلویزیونی، این دو باید در کنار همدیگر قرار گیرند و بر مخاطب تأثیر بگذارند. ساختار برنامه های تلویزیونی به چهار دسته کلی تقسیم می شوند:

IMG-20151110-WA0165

1) نمایشی (تله تئاتر، تله فیلم، سریال، نمایش های کوتاه، عروسکی و نقاشی متحرک).

2) غیر نمایشی (خبر، گفتگو محور، مسابقه، مستند، کلیپ و آموزش).

3) ترکیبی (این برنامه از دو ساختار متفاوت، ساخته شده اند. بطور مثال ترکیب نمایش و میزگرد).

4) زنده . این برنامه ها برای رسیدن به سه هدف اصلی رسانه شامل اطلاع رسانی، آموزش و سرگرمی ساخته می شوند. یکی از مهمترین زیر مجموعه های ساختار غیر نمایشی برنامه های گفتگو محور[1] است.

هدف از ساخت این برنامه ها تبادل آرا و افکار بین شرکت کنندگان طبق هدفی مشخص است. این برنامه ها جایگاه و بسامد بسیار بالایی در مجموع برنامه های رادیو و تلویزیون های کشورهای مختلف از جمله صدا و سیمای جمهوری اسلامی دارد. در شبكه اول سيما «نگاه يك»، «پايش»، «مثبت 17»، «امشب»، «ثريا»، «حرف حساب» و «سرزمين ما». در شبكه دوم سيما «عصر خانواده»، «ريحانه»، «زنده باد زندگي»، «آينه خانه»، «يك فنجان سلامت»، «طبيعت 360 درجه»، «خوبي از خودتونه»، «جيوگي»، «دايره زندگي»، «راه آرامش» و «نگاه دو». در شبکه سوم سیما برنامه «90» به عنوان پربيننده‌ترين برنامه تلويزيوني با رويكرد گفت‌وگو محوري و «سمت خدا»، «گلبرگ»، «امضا». در شبکه چهارم سیما «طلوع»، «آفتاب»، «معرفت»، «با چلچراغ و آينه»، «نغمه‌ها»، «كافه فناوري»، «37‌درجه»، «ميكروسكپ»، «آب و آتش» و «پايان ناباروري» را می توان از مهمترین برنامه های گفتگو محور برشمرد.

شب های کارون در پوست اندازی جدید خود و با بهره مندی از نقاط قوت و ضعف برنامه های گفتگو محور چهار شبکه سراسری، طرح جدیدی را پیش روی مخاطب خوزستانی قرار داده است. به نظر من اگر شب های کارون از کلیشه سازی پیام دوری گزیند، آراستگی و پیراستگی و جذابیت را سرلوحه برنامه قرار دهد، منشاء مشروع و معقول و منطقی برای پیام خود خلق کند، صراحت و صداقت را وجهه همت خود سازد، مرغوبیت و حقانیت و منفعت را برای مخاطب آگاه خود بپروراند. نه سیاه و نه سفید بلکه خاکستری ببیند. همت خود را مصروف ارتباط دو سویه و تعاملی در یک هم ترازی مثبت با مخاطب قرار دهد. از احساسات و نوستالوژی های قومی در مواقعی که مخاطب عام است، پرهیز کند و ادبیات شفاف و جذاب جنوب را به عنوان مابه الاشتراک ادبیات اقوام خوزستانی واگویه کند، می توان انتظار داشت که این برنامه جایگاه خود را در میان مخاطب خوزستانی خواهد یافت. اما همه این شاخص های مطلوبیت و مقبولیت زمانی تحقق می یابد، که تهیه کننده و کارگردان و مجریان برنامه از خود بپرسند که انگیزه مخاطب برای تماشای شب های کارون چیست؟

سرگرمی، اطلاع از محیط پیرامون، خودشناسی، شناخت هنجارهای جامعه، تغییر نگرش، تغییر رفتار، آموزش، تخلیه نیازهای روانی، آشنایی با راههای ارتباط با دیگران، رفع مشکلات مردم، اسطور سازی برای مسئولان یا نقد آنها و … و به تعبیر دیگر هدف گذاری این برنامه در ارتباط با مخاطب چیست؟

به زعم اینجانب از میان سه رکن اصلی برنامه گفتگو محور شامل مجری، موضوع و میهمان؛ مجری مهمترین رکن محسوب می شود. مجری به مثابه خلبانی است که در گفتگوی زنده تلویزیونی برنامه را هدایت می کند. او نماینده افکار عمومی در برنامه است. لذا به جای تلاش دائم برای تغییر نگرش مخاطب[2] در جستجوی تفاهم و همدلی با مخاطب از طریق ارتباط دوسویه فعال باشد. مجری همچنین در رابطه با میهمان وموضوع باید اطلاعات کافی داشته باشد. یکی از مهمترین عوامل موفقیت و شهرت مجریان برنامه های گفتگو محور شبکه های سراسری نظیر «کوله پشتی» با اجرای فرزاد حسنی، «دو قدم مانده به صبح» با اجرای محمد صالح علا،«پارک ملت» با اجرای محمدرضا شهیدی فر، «ماه عسل» با اجرای احسان علیخانی تسلط مجری بر اطلاعات موضوع برنامه است که در بسیاری از موارد از اطلاعات میهمان هم بیشتر و به روز تر بوده است. و اما چند نکته در باره شب های کارون:

1) استفاده از دو مجری یکی از مزایای شب های کارون است. اما در برخی موارد این دو با همدیگر و میهمان برنامه نتوانستند همآهنگ باشند. بطوری که هنگام صحبت یکی از مجریان یا میهمان، میکرفون مجری دیگر باز بوده و صدای او هم شنیده می شود.

2) از نظر سطح و نوع گفتمان، آقای لطفی به سوی گفتمان کلید واژه ای که نوعی گفتمان نخبه گرایی است، میل دارد و خانم جوادی به گفتمان شاعرانگی که نوعی گفتمان احساس گرایی است، تمایل دارد.

3) برای بالا بردن جذابیت برنامه و جلوگیری از خستگی مخاطب از صرف گفتگو، معمولا کارگردان با كنداكتور نويسي جذابيت و كشش لازم را با پخش برنامه هاي ضبطي ایجاد می کند. اما باید دقت کنیم که این ادویه ای که به غذای اصلی می افزاییم در نهایت منجر به طعم و رنگ بهتر غذا بینجامد. به عنوان مثال در برنامه ی دو شب پیش شب های کارون که مختص به هفته کتاب بود به جای مصاحبه با یک قهرمان فوتبال، بهتر بود با یک کتابخوان حرفه ای مصاحبه می شد و یا به جای تهیه گزارش از یک ساعت سازی از یک کتابفروشی گزارش تهیه می گردید.

4) بکارگیری مانکن در دکور برنامه هم جذابیت دکور را بالا برده و هم آن را زنده کرده است. به نظر می رسد این ابتکار در مجموعه برنامه های گفتگو محور داخل کشور کم نظیر و شاید بی نظیر باشد.

5) تسلط دکتر کیوان لطفی بر اجرای صحنه ای و تلویزیونی زنده، همآوردی مجری – میهمان را بالا برده و تزریق چالش که نمک برنامه های گفتگو محور است را مهیا کرده. در برخی از برنامه ها که مجری به مثابه پایه میکرفون است، برنامه هم به گعده[3] تبدیل می شود و مخاطب به سرعت کانال را عوض می کند.

6) مدیریت باید به تهیه کننده و تهیه کننده به کارگردان و کارگردان به مجری آزادی نسبی بدهند تا بتوانند برنامه ای در خور سلیقه، خواست و نیاز مخاطب خوزستانی تهیه کنند. تنها در این صورت خلاقیت و ابتکار گل می کند و برنامه متقاوت خواهد شد.

7) آرم برنامه که شامل هلالی پُل معلق اهواز و موج پای آن که نماد کارون و سه ستاره برای نمایاندن شب، در لوزی شکلی به پهلو خوابیده؛ گواهی است که این قطره هنوز چکانده نشده، چرا که به قاعده ننشسته! و نیاز به فرآوری و تلاش بیشتر برای بارش دارد!

اهواز – لفته منصوری

[1] ) Discussing Programs

[2] ) change agent

3) گعده در اصل قعده و واژه‌ای عربی است که به معنای نشستن، دوره گرفتن و دور هم نشستن است. در فرهنگ عربی به دور هم نشستن و گپ زدن، قعده، می‌گویند. این واژه در فارسی نیز مخصوصا توسط روحانیون و کهن‌سالان استفاده می شود. گعده معمولاً توسط گروه همسالان صورت می‌گیرد. در فرهنگ عربی (مخصوصا در مناطقی همچون خوزستان ایران، عراق، مصر و خلیج فارس) گعده گرفتن در قهوهخانه ها (در عربی مقهی) بسیار رایج است.