بررسی کتاب عرب های هور! – قسمت پایانی

تسیجر در بخش های دیگر کتابش ؛ کم و بیش نگاه جامعه شناسانه گذرائی هم به خلق و خوی هورنشینان داشته است. چنانچه در ص ۱۱۲ از قول یکی از اهالی هور به نام “صدام ” ، مهارت هایی همچون بافندگی، آهنگری و دوره گردی را برای هورنشینان معیب دانسته است .در همان دوره یعنی […]

تسیجر در بخش های دیگر کتابش ؛ کم و بیش نگاه جامعه شناسانه گذرائی هم به خلق و خوی هورنشینان داشته است. چنانچه در ص ۱۱۲ از قول یکی از اهالی هور به نام “صدام ” ، مهارت هایی همچون بافندگی، آهنگری و دوره گردی را برای هورنشینان معیب دانسته است .در همان دوره یعنی اوایل دهه پنجاه میلادی بود که جامعه شناس بزرگ عراقی “دکتر علی الوردی” کتاب کم حجم اما پرمحتوای خود با عنوان “شخصیه الفرد العراقی” را نگاشت و به تفصیل به آداب و روحیات جامعه عراقی همچون خصیصه فوق به شکلی عام و نزد بدویان به شکلی خاص پرداخت. دکتر علی الوردی در کتاب دیگری در این مورد چنین نوشته است:

” إن البدوی یعتبر الإحتراف ذلا و مهانه والظاهر أن لفظه “المهنه” فی اللغه العربیه مشتقه من المهانه ، أو هما من مصدر واحد. إن البدوی رجل مقاتل یحترم القتال و الغزو ، و یحتقر الرزق الذی یأتیه عن طریق العمل. و لذا وجدناه منذ قدیم الزمان یختزی أن یکون حائکا أو صانعا أو بقالا أو کاسبا أو کل ذی حرفه من الحرف التی إشتهرت بها الحضاره. “

تسیجر در جاى دیگری از کتابش از شخصیت متناقض هورنشینان هم یاد کرده است. موردی که بازهم دکتر الوردی در کتاب معروفش ” دراسه فی طبیعه المجتمع العراقی ” به تفصیل علل و عوامل این پدیده را بررسی کرده است. کتابی که یادی هم از تسیجر و زندگانی اش در میان هورنشینان کرده است.
این پارادوکس و تناقض یا همان ازدواجیه در شخصیت انسان عراقی این روزها در رفتار و منش چندین شخصیت مشهور عراقی بوضوح نمایان است. موضع گیری ها یا همان مواقف متقلب و گردش های ۱۸۰ درجه ای کسانی همچون “مقتدی صدر” ، ” مشعان الجبوری” ، ” عباس چیچان” و … نمونه هایی از این قبیل است.

ویژگی دیگر هورنشینان که در کتاب “عرب های هور ” آمده همان پرحرفی و داستان سرایی فراوان آنان است.داستان ها و افسانه هایی که بدون شک بسیاری از آنها ریشه در افسانه ها و باورهای بین النهرینی ، سومری و شرق میانه دارند. لیکن آنچنان که لازم بوده مورد کنکاش و بررسی قرار نگرفته و حتی قسمت مهمی از آن ها جمع آوری و ثبت هم نشده اند. داستان ” شیخه بنت ناصر” که مربوط به محیطی مردابی و هور مانند است سالیان سال است که توسط خواننده فقید و بزرگ اهوازی ” حسان گزار” جاودانه شده است. همچینن ناگفته نماند که جدیدترین اثر در حوزه اسطوره شناسی کتابی است که اخیرا با عنوان ” فرهنگ اسطوره و فولکلور جهان عرب” توسط مترجم برجسته اهوازی ” جبار کنانی” به شکلی کاملا شیوا و روان به فارسی برگردانده شد.

همان طور که تسیجر در کتابش آورده هورنشینان به علت محیط خاص و منحصر به فردشان دارای گنجینه‌ای هستند سرشار از حکایت ها؛ افسانه ها و ضرب المثل ها ؛ تا جایی که برخی پژوهشگران بر این باورند که اصطلاح ” المعدان” که غالبا بر مرداب نشینان اطلاق می شود نیز ناظر به همین نقطه است یعنی معدنی غنی و سرشار از بیان شیوا، تعابیر بلیغ و تخیل وسیع(مراجعه شود به پایان نامه عبدالعزیز حمادی با عنوان دراسه الحکایات الشعبیه العربیه فی خوزستان )

به هر حال خاطرات و یادداشت های تسیجر از مرداب ها و تالاب نشینان در کتاب دویست و پنجاه صفحه ای ” عرب های هور ” خلاصه گردید و چه بسا اگر انقلاب ۱۹۵۸ عراق صورت نمی گرفت تسیجر بار دگر در تالاب ها آفتابی می شد تا صفحاتی دیگر از مشاهداتش را رقم بزند. مشاهداتی که دیگر مشابه آن برای کسی تکرار نخواهند گردید چرا که دیگر تالاب هور العظیمی به معنای واقعی وجود ندارد تا تالاب نشینی مستقر گردد و تالاب شناسی به تحقیق بپردازد. واین یعنی تحقق پیش بینی چند دهه پیش ویلفرد تسیجر که در مقدمه کتابش The marsh arabs گفته بود:” تالاب ها احتمالا به زودی خشک می شوند، و روزی که این اتفاق رخ دهد شیوه ای از زندگی که هزاران سال دوام داشته از میان خواهد رفت. “

 

قاسم مزرعه فرد