توسعه استان خوزستان ؛ چالش ها و راهکارها / محمد جاسمی زرگانی

استان خوزستان هم از لحاظ قابلیت و امکانات توسعه و هم از لحاظ مشکلات و مسایل موجود یکی از مهم‌ترین استان‌ها در کشور است. زیرا از طرفی امکانات و قابلیت‌های برجسته و چشمگیر آن در موارد مختلف می‌تواند نقشی اساسی و ماندگار در توسعه کل کشور ایفا کند و از سوی دیگر مسایل و مشکلات آن به عنوان عواملی که در فرآیند توسعه کل کشور نقش منفی و مخرب را داشته باشد مطرح است.بنابراین زمینه‌سازی برای استفاده از قابلیت‌ها و امکانات توسعه همه‌جانبه استان و همچنین تلاش برای حل مسایل و مشکلات آن، حایز اهمیت ویژه است و همواره مورد توجه بوده است.

علاوه این استان به دلیل نقش ویژه ژئوپولتیکی آن، پیوسته در طول تاریخ نیز از توجه ویژه دولت‌ها برخوردار بوده است.در این مقاله که براساس آمار و اطلاعات معاونت برنامه‌ریزی استانداری استان خوزستان تنظیم گردیده سعی شده است تا اوضاع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی استان خوزستان و جایگاه آن در بین استان‌های کشور تشریح کرده و همچنین برخی از مشکلات اساسی این استان را بررسی و پیشنهادهایی برای حل آنها ارایه دهیم. استان خوزستان با حدود ۶۴ هزار کیلومتر مربع وسعت، حدود ۴ درصد از کل مساحت کشور را به خود اختصاص داده است که از این حیث دهمین استان کشور محسوب می‌شود.

براساس آخرین تقسیم‌های کشوری، این استان دارای ۲۳ شهرستان و ۵۴ شهر و حدود ۴۴۰۰ آبادی دارای سکنه بوده است.براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن کل جمعیت استان در این سال حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بوده است که از این تعداد حدود دو میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در شهرها و یک میلیون و چهارصد هزار نفر در روستاها ساکن هستند. نرخ شهرنشینی در استان معادل ۲/۶۷ درصد بوده که این میزان ۳/۱ درصد کمتر از متوسط میزان شهرنشینی در کل کشور است. براساس آمار متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت در دوره سال‌های ۱۳۸۵-۱۳۷۵ معادل ۳۳/۱ درصد بوده که حدود ۸۳/۰ متوسط نرخ رشد جمعیت کل کشور (۶۱/۱ درصد) در دوره یادشده بوده که بزرگ‌ترین تحول جمعیتی استان خوزستان در طول نیم قرن اخیر محسوب می‌شود.

نرخ رشد جمعیت استان خوزستان همیشه جزء بالاترین نرخ‌های رشد در بین تمام استان‌های کشور بوده است.ساختار اقتصاد استان خوزستان دارای شرایط ویژه‌ای است. بخش صنعت و معدن که شامل نفت نیز هست با حدود ۷۸ درصد از کل تولید ناخالص استان در سال ۱۳۸۶ بخش اصلی فعالیت‌های اقتصادی استان را به خود اختصاص داده است. پس از آن بخش خدمات با حدود ۷/۱۸ درصد و بخش کشاورزی و ماهیگیری با حدود ۱/۳ درصد از کل تولید ناخالص داخلی استان در رتبه‌های بعدی قرار داشته‌اند. از اصلی‌ترین امکانات و قابلیت‌های توسعه استان خوزستان که می‌توان به آن اشاره کرد، جاری بودن بخش عظیمی از آب‌های سطحی کشور و وجود رودخانه‌های پرآب و دائمی در آن و برخورداری از سدهای عظیم و متعدد احداث شده یا در حال احداث در مناطق مختلف استان و امکان استفاده چندمنظوره از آنها به منظور توسعه بخش‌های کشاورزی، شیلات، انرژی و تأمین آب شرب است.

از دیگر امکانات استان وجود منابع قابل توجه خاک و پوشش گیاهی، برخورداری از اقلیم مناسب و امکان کاشت و برداشت سه نوبت محصولات کشاورزی در بخش وسیعی از استان، وجود نخلستان‌های وسیع در سطح استان و قابلیت چشمگیر توسعه فعالیت‌های کشاورزی و صنایع جانبی در این زمینه است، وجود ذخایر با ارزش آبزیان، بنادر صیادی، ناوگان صیادی و مجتمع‌های بزرگ پرورش ماهی و میگو و مجتمع‌های دامپروری، برخورداری از عرصه‌های مستعدکشت علوفه و برخورداری از ۹ واحد بزرگ کشت و صنعت نیشکر با وسعت حدود ۹۰ هزار هکتار و صنایع متعدد و متنوع وابسته به آن، از دیگر قابلیت‌ها و ظرفیت‌های استان است که نقش بسزایی در توسعه و پیشرفت این منطقه دارد. برخورداری از مراکز آموزش عالی و نیروهای متخصص و خبره در بخش کشاورزی، برخورداری از نیمی از مساحت تالاب‌های بین‌المللی و ارزشمند کشور و… نیز در مجموع زمینه بسیار مناسبی برای پیشرفت همه جانبه فعالیت‌های کشاورزی، مرتع‌داری، دامپروری، شیلات و آبزیان، دام و طیور و… را برای استان فراهم آورده است. از دیگر ظرفیت‌های بالقوه استان که می‌توان به آن اشاره کرد برخورداری از معادن عظیم نفت و گاز و صنایع بزرگ نفت و گاز و پتروشیمی همچنین صنایع بزرگ فلزی و صنایع کانی غیرفلزی (صنایع سیمان)، وجود نیروگاه‌های بزرگ آبی و حرارتی در استان و قابلیت احداث نیروگاه‌های جدید در کنار مراکز مصرف و نیز قابلیت اتصال شبکه برق استان به کشور عراق و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است.

وجود قابلیت‌های متعدد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه هم که ناشی از پیشینه طولانی صنعت نفت در استان خوزستان است، موقعیت ویژه‌ای را برای این استان جنوبی فراهم کرده است. همچنین برخورداری از صنایع عظیم وابسته به ۹ واحد بزرگ کشت و صنعت نیشکر، برخورداری از ۲۲ شهرک صنعتی در پهنه استان برخورداری از مراکز آموزش عالی و نیروهای متخصص و خبره در بخش صنعت و… در کنار سایر قابلیت‌های استان در بخش‌های کشاورزی، بازرگانی خارجی و حمل و نقل بین‌المللی، درمجموع زمینه مناسبی برای توسعه همه‌جانبه بخش صنعت در استان فراهم آورده است.

از سوی دیگر، موقعیت ویژه جغرافیایی استان در تعامل با منطقه و جهان و ارتباط با آب‌های آزاد بین‌المللی (به عنوان ترمینال جنوبی کریدور ارتباطی شمالی – جنوبی کشور در محور غرب)، برخورداری از امکانات بندری بسیار مناسب با ظرفیت بالا به ویژه در بندر امام که دارای کمترین فاصله با مراکز جمعیتی کشور نسبت به سایر بنادر جنوبی ایران است و همچنین برخورداری از راه‌آهن و فرودگاه‌های متعدد و زیرساخت‌های لازم، برخورداری از منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بندر امام، منطقه آزاد اروند (آبادان- خرمشهر) و در نهایت، بازارچه‌های مرزی که همه این ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها بستر را مناسبی برای رشد و پیشرفت استان در بخش‌های بازرگانی خارجی و حمل‌ونقل بین‌المللی فراهم آورده است. در مقابل قابلیت‌هایی که برای توسعه استان مطرح شد این استان برای دستیابی به توسعه با محدودیت‌هایی روبه‌رو است که از شرایط آب‌وهوایی و اقلیمی استان خوزستان ناشی می‌شود از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به طولانی بودن دوره گرما و بالا بودن درجه حرارت، تبخیر شدید و کاهش دبی رودخانه‌ها در تابستان، کم بودن میزان بارندگی در بخش قابل توجهی از استان و همچنین بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی و گسترش شوری آب و خاک در بخش‌های عمده از مناطق جنوبی و غربی استان خوزستان اشاره کرد.براساس نظر کارشناسان، محورهای اصلی که به عنوان مشکلات استان در مسیر دستیابی به توسعه مطرح می‌شوند عبارت‌اند از:

– انجام طرح آمایش سرزمین در استان: نامشخص بودن راهبرد سازمان فضایی و آمایش استان مانع اتخاذ تصمیم‌های کلان اقتصادی و توسعه‌ای استان در یک چارچوب کلان سازمان فضایی و آمایشی شده است.

– وضعیت اشتغال: دارا بودن نرخ بالای بیکاری نسبت به سایر استان‌های کشور.

–آب شرب و کشاورزی: به دلیل کیفیت نامطلوب آب شرب و وضعیت نامناسب آب کشاورزی در بیشتر نقاط استان و قابلیت عمده تبدیل این مشکل به بحران‌های اجتماعی، به‌رغم برخورداری استان از حدود یک سوم از کل حجم آب‌های جاری کشور.

–منابع طبیعی و محیط‌زیست تخریب، بهره‌برداری غیراصولی و آلودگی شدید منابع طبیعی و محیط‌زیست استان (آب‌های داخلی و ساحلی، هوا، خاک، آبزیان، مراتع، جنگل‌ها… به ویژه آلودگی رودخانه کارون در اثر تخلیه فاضلاب‌های انسانی و صنعتی و پساب‌های کشاورزی به این رودخانه و خورهای بندر امام و ماهشهر در اثر تخلیه فاضلاب‌های صنعتی تأسیسات نفت و پتروشیمی در آنها).

–بهداشت و درمان: کمیت و کیفیت بسیار کم شاخص‌های سرانه امکانات بهداشتی- درمانی استان در تمام زمینه‌ها نسبت به سایر استان‌های کشور. (با این حال در دو سال گذشته احداث ۳ بیمارستان از محل اعتبارات سفر استان مصوب شد).

–حمل‌ونقل: کیفیت نامطلوب و ناکارآمد شبکه‌های ارتباطات و حمل‌ونقل (زمینی، هوایی) در استان، هر چند در سال‌های گذشته اعتباراتی در این خصوص به استان اختصاص یافته و نقاط حادثه‌خیز در جاده‌ها شناسایی و رفع شده‌اند و درصد قابل توجهی نیز به طول راه‌های استان اضافه شد.

–حاشیه ‌نشینی: گسترش اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی در حاشیه شهرهای بزرگ استان که محصول فقر روستایی (به خصوص در مناطق شمالی و شرقی) استان است.

–جامعه عشایری: اسکان خودجوش و بی‌رویه و نابسامانی در زندگی جامعه عشایری استان در اثر تخریب مراتع، محدود شدن عرصه‌ها و قلمروهای عشایری و سایر عوامل مؤثر که زندگی و معیشت این جامعه را در معرض خطر جدی قرار داده است.

–شبکه توزیع برق: در شبکه‌های توزیع برق فعالیت‌هایی صورت گرفته اما مصرف غیراصولی و ناکارآمد انرژی برق در بخش‌های مختلف مصرف، درآمد ناکافی صنعت برق برای پوشش دادن به هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای، فرسودگی و نابسامانی و در نتیجه بالا بودن تلفات در شبکه توزیع برق در بافت‌های قدیمی و پرتراکم و نیز مناطق حاشیه‌ای (حاشیه‌نشین) شهرهای استان همچنین وجود انشعاب‌های غیرقانونی و سرقت شبکه در این مناطق که منجر به ایجاد خاموشی‌های مکرر (به خصوص در دوره طولانی گرما) شده است، همچنین فرسودگی و نابسامانی و در نتیجه بالا بودن تلفات در شبکه تولید برق؛ عدم تناسب ظرفیت انتقال و فوق توزیع در دوران جنگ تحمیلی و نیز عدم توسعه این شبکه متناسب با نیازهای توسعه بخش صنعت در استان مشکلاتی را در این زمینه به وجود آورده است).

– سهم نازل بخش خصوصی در اقتصاد استان: تسلط سهم و نقش دولت و دستگاه‌های دولتی در فعالیت‌های اقتصادی – اجتماعی استان به ویژه در بخش‌های صنعت و معدن و کشاورزی؛ کمبود منابع مالی، ضعف کارآفرینی و مشارکت ضعیف بخش خصوصی استان در فعالیت‌های اقتصادی – اجتماعی نسبت به سایر استان‌های کشور. –تداوم شرایط و آثار نامطلوب ناشی از جنگ تحمیلی: به خصوص در نوار مرزی غرب استان و نامشخص بودن هویت کارکردی شهرهای آبادان و خرمشهر در سازمان فضایی و آمایشی استان و منطقه. رفع مشکلات و موانع توسعه استان خوزستان که بیش از این به آنها اشاره شد نیازمند انجام یکسری اقدام‌ها در قالب برنامه‌ریزی، قانونگذاری، انجام فعالیت‌های آموزشی و نیز فعالیت‌های اجرایی در استان‌ است.

کارشناسان به منظور رفع مشکلات استان و فراهم شدن بسترهای لازم برای توسعه استان خوزستان پیشنهادهایی ارایه می‌دهند از جمله اینکه فعالیت‌های مستمر و مؤثری از سوی گروه مدیریت مطالعات آمایش سرزمین در استان انجام شود و این گروه در تصمیم‌گیری‌های راهبردی استان دارای نقش محوری باشد. همچنین ضروری است قابلیت‌ها و توانمندی‌های جمعیت فعال استان توسعه یابد. علاوه بر آن افزایش تقاضا برای نیروی کار بومی در استان افزایش یابد. توسعه انواع آموزش‌های فنی و حرفه‌ای نیز افزایش و تسهیل روابط اجتماعی و مبادلات فرهنگی بین اقوام مختلف، تقویت روابط خرده فرهنگ‌های محلی و گذر از فرهنگ قومی عشیره‌ای به فرهنگ ایرانی اسلامی، اعتلا معرفت دینی، ارزش‌های فرهنگی و ویژگی‌های هویتی استان از جمله دیگر اقدام‌هایی است که باید در استان انجام شود.از طرفی دیگر افزایش کیفیت آب شرب، افزایش بهره‌وری در توزیع و مصرف و کاهش هدر روی آب شرب در تمام نقاط مصرف و افزایش حجم تولید سرانه آب در برخی از نقاط ضروری است.

مهار و انتقال آب‌های سطحی، توسعه بهره‌برداری از منابع آب‌های زیرزمینی در مناطق مساعد استان و افزایش بهره‌وری در بهره‌برداری از منابع سطحی و زیرزمینی استان و نیز حفظ، بازسازی، مدیریت علمی و بهره‌برداری بهینه از اکوسیستم‌های آبی استان (اعم از آب‌های داخلی و ساحلی) در تمام فعالیت‌های شیلاتی از دیگر توصیه‌های کارشناسان است در کنار موارد ذکر شده، این استان در زمینه کشاورزی نیازمند افزایش سطح زیرکشت آبی، ارتقای بهره‌وری عوامل تولید در فعالیت‌های کشاورزی و ترویج بینش علمی در بهره‌برداران و همچنین مقابله با بهره‌برداری‌های غیراصولی و عوامل طبیعی و انسانی آلودگی و تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست استان (با داخلی و ساحلی، خاک، هوا، آبزیان، مراتع، جنگل‌ها، …) و اعمال مدیریت علمی و بهره‌برداری بهینه از آنها است. توسعه امکانات جمع‌آوری و دفع فاضلاب و کنترل حجم تولید فاضلاب در استان یکی دیگر مسایل بسیار ضروری استان محسوب می‌شود. این استان همچنین در زمینه درمانی نیازمند توجه‌های ویژه است. در این راستا توسعه بخش درمان با استفاده از سرمایه‌گذاری و مشارکت بخش خصوصی (داخلی و خارجی) و اصلاح ساختاری و مدیریتی نظام خدمات تشخیصی – درمانی پیشنهاد می‌شود.

افزایش کمیت و کیفیت فضاهای فیزیکی و تجهیزات موردنیاز آموزش و پرورش استان و ارتقای نقش مراکز آموزش عالی استان به عنوان مرکز ارایه خدمات برتر آموزشی و پژوهشی در منطقه جنوب غرب کشور هم از دیگر الزام‌های توسعه استان خوزستان در زمینه آموزشی است. یکی دیگر از مسایل استان به وضعیت راه‌های مربوط می‌شود. براساس این، شبکه راه‌های داخلی استان (بین‌شهری و روستایی) و محورهای ارتباطی با استان‌های همجوار با تأکید بر راه‌های اصلی و راه‌آهن و نوسازی و ناوگان حمل و نقل عمومی استان باید توسعه و تقویت شود در همین ارتباط نوسازی، گسترش، توسعه و تجهیز امکانات ارتباطی استان باید مدنظر قرار گیرد. از دیگر راهکارهایی که به توسعه استان شتاب می‌دهد ساماندهی و افزایش ظرفیت تولید و قابلیت شبکه توزیع برق استان است.

تشویق و حمایت از مشارکت هر چه بیشتر بخش خصوصی در توسعه فعالیت‌های اقتصادی – اجتماعی در زمینه‌های مختلف و گسترش زمینه‌های خوداشتغالی و خویش‌فرمایی از مسایل مهم و اساسی است که توصیه می‌شود در برنامه‌ریزی‌های استان باید به آن توجه شود. یکی از بسترهای موردنیاز توسعه در هر استان تقویت امنیت اجتماعی فراگیر و مقابله با انواع ناهنجاری‌های اجتماعی که این موضوع باید در استان خوزستان نیز از سوی مسؤولان استان مورد توجه قرار گیرد. نهادینه‌سازی فرهنگ بهره‌وری در فرآیند تولید بخش‌های مختلف فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین ترویج و تشویق کاربرد روش‌های علمی در فرآیند فعالیت‌های مؤسسه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان به ویژه در بخش عمومی نیز از مسایل مهمی است که برای بهبود وضعیت بخش‌های مختلف استان باید در نظر گرفته شود. ارتقای سطح فناوری و اصلاحات ساختاری و مدیریتی در تمام بخش‌های فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و ایجاد و گسترش همه‌جانبه زیرساخت‌ها و افزایش بهره‌برداری و بهره‌وری در استفاده از منابع در بخش‌های صنعت (ایجاد و توسعه شهرک‌های صنعتی و تأمین آب، برق، گاز، فاضلاب، راه، …) و کشاورزی (تجهیز و نوسازی، احداث شبکه‌های آبیاری، احداث زهکش‌های روباز و زیرزمین در مزارع موجود، تسطیح اساسی، احداث جاده‌های بین مزارع، …) شیلات و آبزیان و سایر بخش‌های فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی از عمده مسایلی است که در تسریع توسعه باید مورد توجه قرار گیرد.

بسط و توسعه صنایع متوسط و کوچک به عنوان حلقه مکمل صنایع بزرگ و توسعه شهرک‌های تخصصی در زمینه نفت، پتروشیمی همچنین توسعه صنایع انرژی‌بر و صنایع شیمیایی پایین‌دست، پتروشیمی و پالایشگاهی، متالوژی و ذوب فلزات، صنایع حمل و‌نقل (به ویژه صنایع حمل و نقل دریایی)، صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و دامی و بسته‌بندی مواد غذایی، نساجی، فرآوری نیشکر و محصولات پایین‌دستی، خرما، شیلات و آبزیان و صنایع کانی غیرفلزی با قابلیت صادرات به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و تأکید بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و توسعه صنایع ماشین‌سازی و ساخت تجهیزات و صنایع‌ پایین‌دستی از دیگر اقدام‌های مهمی است که می‌توان در جهت فراهم کردن زمینه مساعد برای بهبود وضعیت و پیشرفت استان خوزستان به آن اشاره کرد.

ایجاد زمینه‌های انگیزشی مناسب برای کاهش روند مهاجرت نیروی متخصص از استان و جذب نیروی انسانی کارآمد از سایر استان‌های کشور و گسترش زیرساخت‌های توسعه بازرگانی خارجی استان به عنوان یکی از پایانه‌های اصلی ورود وخروج کالا با تأکید بر محصولات کشاورزی و توسعه قرنطینه‌ها و ترانزیت کالا و مسافر از مهم‌ترین راهکارهای پاسخ به نیازهای توسعه‌ای استان است و همچنین بازسازی زیرساخت‌ها و فعالیت‌های اقتصادی – اجتماعی در مناطق جنگ‌زده استان (به ویژه شهرستان‌های آبادان و خرمشهر) و پی‌گیری مستمر و دائمی مدیریت کلان استان و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط از طریق مراجع فرا استانی برای حل و فصل ابعاد و جنبه‌های مختلف و متنوع مشکل اراضی استان و همچنین گسترش زیرساخت‌ها و تأسیسات و امکانات گردشگری در عرصه‌های تاریخی، آثار جنگ تحمیلی و نوار ساحلی جنوب استان (به منظور استفاده از قابلیت‌های گردشگری مناطق ساحلی استان در فصل زمستان و مناطق کوهستانی در فصل تابستان و حفظ و احیا و معرفی آثار فرهنگی و تاریخی و نیز حفظ آثار بر جای مانده از سال‌های دفاع مقدس و تجهیز قطب‌های گردشگری از دیگر پیشنهادهایی است که برای بهبود هر چه بیشتر وضعیت استان خوزستان در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی می‌توان ارایه داد.اما کلیات سند توسعه خوزستان بدین شرح است:

الف ـ اصلی‌ ترین قابلیت‌ های توسعه:

۱ـ موقعیت ویژه جغرافیایی استان در تعامل با منطقه و جهان، ارتباط با آبهای آزاد بین‌المللی.

۲ـ برخورداری از امکانات بندری بسیار مناسب بویژه در بندرامام (دارای کمترین فاصله با مراکز جمعیتی کشور نسبت به سایر بنادر جنوبی ایران) و برخورداری از راه و راه‌آهن و فرودگاه‌های متعدد و زیرساخت‌های لازم برای توسعه بازرگانی خارجی و ترانزیت مسافر و کالا.

۳ـ وجود منابع قابل توجه آب و خاک و برخورداری از اقلیم مناسب و امکان کشت محصولات مختلف برای توسعه فعالیت‌های کشاورزی (اعم از زراعت، باغبانی، جنگلکاری، مرتعداری، دامپروری، شیلات و آبزیان، دام و طیور، …) و نیز امکان کاشت و برداشت سه‌نوبت محصولات کشاورزی در بخش وسیعی از استان.

۴ـ وجود نخلستانهای وسیع در سطح استان و قابلیت چشمگیر توسعه فعالیتهای کشاورزی و صنایع جانبی در این زمینه .

۵ـجاری بودن بخش عظیمی از آب‌های سطحی کشور و وجود رودخانه‌های پرآب و دائمی در استان و امکان صادرات آب و برق به کشورهای همسایه.

۶ ـ وجود ذخائر با ارزش آبزیان، بنادر صیادی، ناوگان صیادی و مجتمع‌های بزرگ پرورش ماهی و میگو و مجتمع‌های دامپروری .

۷ـ برخورداری استان از۹ واحد کارخانه بزرگ خوراک دام و عرصه‌های مستعد کشت علوفه که قابلیت چشمگیری جهت تولید شیر و گوشت می‌باشد.

۸ ـ برخورداری از سدهای عظیم و متعدد احداث شده یا در حال احداث در مناطق مختلف استان و امکان استفاده چند منظوره از آنها به منظور توسعه بخشهای کشاورزی، شیلات، انرژی و تأمین آب شرب در استان.

۹ـبرخورداری از ۹ واحد بزرگ کشت و صنعت نیشکر (با وسعت حدود ۹۰ هزار هکتار) و صنایع متعدد و متنوع وابسته به آن .

۱۰ـبرخورداری از معادن و پالایشگاه‌های عظیم نفت و گاز و کانی‌های غیرفلزی و صنایع بزرگ وابسته به آنها و همچنین صنایع فولاد و نورد و ذوب فلزات.

۱۱ـبرخورداری از منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بندرامام و منطقه آزاد اروند (آبادان + خرمشهر).

۱۲ـ برخورداری از مراکز آموزش عالی و نیروهای متخصص و خبره.

۱۳ـ وجودقابلیت‌های‌متعدداقتصادی،اجتماعی‌وفرهنگی در منطقه، ناشی از پیشینه طولانی صنعت نفت در استان.

۱۴ـ برخورداری از تنوع قومی و میراث تاریخی ارزشمند، جاذبه‌های آثار بجای مانده از دوران جنگ تحمیلی و عرصه‌های طبیعی مناسب برای توسعه گردشگری.

۱۵ـ برخورداری از مراکز تشخیصی و درمانی تخصصی و فوق تخصصی که قابلیت ارائه خدمات به نیروهای خارجی شاغل در بخشهای مختلف استان، شهروندان استانهای مجاور وکشورهای مجاور را دارا می باشند.

۱۶ـ برخورداری از نیمی از مساحت تالابهای بین‌المللی و ارزشمند کشور.

۱۷ـ امکان بهره‌گیری از انرژی‌های تجدید شونده زیست توده.

۱۸ـوجود زمینه‌های قانونی برای توسعه ورزش، نگرش مثبت جامعه به فعالیتهای ورزشی، گرایـش بخـش خصوصـی و تشکـل‌های داوطلب غیردولتـی (NGO) به‌سرمایه‌گذاری و خدمات رسانی در توسعه ورزش

۱۹ـ وجود زمینه‌های تاریخی و اجتماعی مشارکت‌های مردمی در حوزه‌های اجتماعی و گسترده بودن مؤسسات خیریه و سازمان‌های غیردولتی فعال.

ب ـ عمده‌ترین محدودیت‌های توسعه

۱ـ بالا بودن درجه حرارت و طولانی بودن دوره گرما و تبخیر شدید و نازل بودن میزان بارندگی در بخش قابل توجهی از استان.

۲ـ بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی وگسترش شوری آب و خاک دربخش‌های عمده‌ای از مناطق جنوبی و غربی استان.

۳ـ وابستگی شدید منابع مالی بخش ورزش به درآمدهای عمومی .

ج ـ مسائل اساسی استان

۱ـ آلودگی شدید منابع آبهای سطحی، هوا و خاک، بویژه آلودگی رودخانه کارون در اثر تخلیه فاضلاب‌های انسانی و صنعتی و پساب‌های کشاورزی به این رودخانه و نیز خورهای بندر امام و ماهشهر در اثر تخلیه فاضلاب‌های صنعتی تأسیسات نفت و پتروشیمی.

۲ـ سهل انگاری و بی توجهی پیشنهاددهندگان، طراحان، مجریان و نهادهای تأمین‌کننده اعتبارات پروژه‌های بزرگ ملی به ارزیابی زیست محیطی این پروژه ها قبل از هرگونه اقدام و ایجاد خسارات جبران ناپذیر به منابع طبیعی و محیط زیست استان.

۳ـ تهدیدات مستمر در زمینه بیابان‌زایی و گسترش شن‌های روان در اثر عوامل طبیعی و انسانی.

۴ـتخریب‌ و بهره‌ برداری ‌نامناسب ‌ازمنابع ‌طبیعی‌ استان (آبهای ‌داخلی و ساحلی ، خاک ، آبزیان ، مراتع، جنگلها، . . .) .

۵ ـ کمبود تأسیسات زیربنایی استان در بخش کشاورزی بویژه در زمینه تجهیز و نوسازی اراضی، شبکه‌های اصلی و فرعی آبیاری و زهکشی، قطعه‌بندی و جاده‌های بین مزارع .

۶ ـ خرد بودن اراضی زراعی و عدم تناسب تصرفات زارعین با مالکیت و اسناد اشخاص .

۷ـ روند رو به انهدام تالابهای استان بویژه هورالعظیم در اثر احداث سدهای بالادست و عدم تخصیص و تأمین حقابه آنها وخشکسالی‌های اخیر .

۸ ـ عدم هماهنگی و عدم تشخیص اولویتها در اجرای پروژه‌های عمرانی (خصوصاً پروژه‌های آب و خاک) و عدم استفاده مطلوب از هزینه‌های انجام شده.

۹ـمشارکت ضعـیف بخـش خصوصـی در فعالیت‌های اقتصـادی ـ اجتماعی نسبت به‌ سایر استانهای کشور.

۱۰ـ بالا بودن میزان بیکاری، بی‌سوادی و نرخ باروری.

۱۱ـ خروج سرمایه‌های انسانی و مادی از استان پس از وقوع جنگ تحمیلی و عدم بازگشت این منابع به استان.

۱۲ـ وجود انواع ناهنجاری‌ها، بزه‌ها، انحرافات و آسیب‌های اجتماعی و بالابودن ضرایب ناامنی‌های اجتماعی.

۱۳ـ کمیت و کیفیت نازل امکانات و فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در کلیه سطوح و عدم باور نسبت به نقش اساسی و محوری فعالیتهای آموزشی و پژوهشی در توسعه همه جانبه استان .

۱۴ـ ضعف و ناکارائی پایانه‌ها و شبکه راه‌های داخلی و محورهای ارتباطی با استان‌های همجوار و استاندارد نبودن آن‌ها و همچـنین فقدان شبکه انتقال نیـروی برق به مناطق مرزی کشورهای همسایه .

۱۵ـ استفاده ناکارآمد از موقعیت و قابلیت‌های ویژه استان در زمینه توسعه بازرگانی خارجی.

۱۶ـمتفاوت بودن نظام پرداخت حقوق، مزایا، امتیازات و امکانات رفاهی میان شرکتها و دستگاههای دولتی که موجب کاهش انگیزه و کارایی لازم در دستگاههای دولتی گردیده است.

۱۷ـ ضعف کارآفرینی و مشارکت پایین بخش خصوصی در فعالیت‌های اقتصادی.

۱۸ـ تداوم شرایط و آثار نامطلوب ناشی از جنگ تحمیلی خصوصاً در نوار مرزی غرب استان.

۱۹ـ کیفیت نامطلوب آب ‌شرب دربیشترشهرها و روستاها (علی‌الخصوص شهرهای بزرگ استان) و قابلیت عمده برای‌تبدیل این امربه بحران‌های اجتماعی.

۲۰ـ روند شتابان اضمحلال شرایط زندگی برای جامعه عشایری استان در اثر تخریب مراتع، محدود شدن عرصه‌ها و قلمروهای عشایری و سایر عوامل مؤثر.

۲۱ـ عدم پوشش کامل صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در مناطق محروم شمال استان و مناطق مرزی و تسلط سیگنالهای خارجی بر این مناطق.

۲۲ـ بی‌توجهی به عوامل ایجاد و گسترش اسکان غیر رسمی (حاشیه نشینی ) در اکثر شهرهای استان (از جمله سهل‌انگاری در خصوص تعیین تکلیف معیشت و سکونت جمعیت ساکن در کانونهای زیستی در محدوده‌ی اجرای طرحهای بزرگ ملی در دست ساخت، سدهای بزرگ، کشت و صنعت‌ها،…).

۲۳ـفقدان نظام شناسایی استعدادهای ورزشی.

د ـ اهداف بلندمدت با توجه به قابلیتها و تنگناها ، توسعه استان بر پایه بخش‌های کشاورزی و دامپروری، آب و انرژی، پرورش آبزیان و فعالیتهای صید و صیادی، صنعت، ‌نفت و صنایع پایین دستی آن، بازرگانی خارجی و حمل و نقل بین‌المللی استوار می‌باشد. بدین ترتیب اهداف بلند مدت توسعه استان عبارتند از:

۱ـ ارتقاء شاخص‌های زیست‌محیطی استان در زمینه‌های آب و هوا و خاک (بویژه رودخانه‌ها، سواحل و منابع آبی و کیفیت آب شرب استان) در حد استانداردهای بین‌المللی.

۲ـ کنترل و محافظت از منابع طبیعی و زیست محیطی استان (آبهای داخلی و ساحلی، خاک، هوا ، آبزیان، مراتع، جنگلها ، . . .) در برابر تهدید‌ها و تخریب‌های طبیعی و انسانی و احیاء و بهره‌برداری بهینه از آنها.

۳ـ افزایش سهم اشتغال بخش خصوصی از کل شاغلین استان معادل با بالاترین استانهای کشور.

۴ـ کاهش نرخ‌های بیکاری، بی‌سوادی و باروری و ارتقاء استان به جایگاه سه استان برتر کشور در این زمینه‌ها در افق توسعه.

۵ ـ ایجاد باورها، ارزشها وهنجارهای ‌فرهنگی ‌جدید متناسب ‌با تحولات ‌روز در جهان ‌درچارچوب ‌فرهنگ‌وتمدن اسلامی در زمینه‌های کار، فعالیت و سخت کوشی، روحیه کارآفرینی و خویش فرمایی، ارزش علم و سوادآموزی.

۶ـ توقف و مهار روند مهاجرت نیروی انسانی کارآمد و متخصص از استان.

۷ـ کاهش شاخص‌های انواع ناهنجاری‌ها، انحرافات و آسیب‌های اجتماعی و ارتقاء استان به جایگاه سه استان برتر کشور در این زمینه ها در افق توسعه.

۸ ـ توسعه و گسترش کمی و کیفی امکانات و کیفیت فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در کلیه سطوح و ارتقاء استان به جایگاه سه استان برتر کشور در این زمینه‌ها در افق توسعه.

۹ـ دستیابی به حداقل استانداردهای بین‌المللی در زمینه کمیت و کیفیت پایانه‌ها و شبکه و ناوگان حمل و نقل استان (زمینی، هوایی، دریایی) و دستیابی به سهم مناسب از بازار بین‌المللی حمل و نقل و ترانزیت کالا و مسافر در منطقه.

۱۰ـ دستیابی به سهم مناسب از حجم فعالیت‌های بازرگانی خارجی کشور.

۱۱ـ افزایش توانمندی‌ها و قابلیت‌های دستگاه‌های اجرایی استان و کم کردن فاصله حقوق و مزایا بین شرکتهای بزرگ دولتی و سایر دستگاههای اجرایی استان تا حد ممکن.

۱۲ـ افزایش شاخص‌های سرمایه‌گذاری و مشارکت بخش خصوصی در کلیه زمینه‌های فعالیت‌های اقتصادی و ارتقاء استان به جایگاه سه استان برتر کشور در این زمینه‌ها در افق توسعه.

۱۳ـ عادی کردن شرایط‌زندگی و اوضاع اقتصادی ـ اجتماعی در منطقه نوار مرزی غرب استان.

۱۴ـ تأمین آب شرب سالم برای شهرها (علی‌الخصوص شهرهای بزرگ) و روستاهای استان.

۱۵ـ استفاده کامل و کارا از قابلیت‌های چشمگیر منابع آب و خاک استان به منظور توسعه همه جانبه فعالیت‌ها در بخش‌های کشاورزی، پرورش آبزیان و فعالیتهای صید و صیادی.

۱۶ـ استفاده کامل و کارا از قابلیت‌های چشمگیر توسعه صنعتی استان.

۱۷ـ بالفعل نمودن قابلیت‌های عمده استان در زمینه‌ی توسعه ظرفیت‌های بخش گردشگری و بهره‌مندی از جاذبه‌های گردشگری سدهای موجود و آب‌های شوشتر با توجه به پتانسیل‌های موجود و توسعه نقش در فعالیت‌های خدماتی و گردشگری.

۱۸ـ ساماندهی و اسکان کامل جامعه عشایری استان.

۱۹ـ تأمین پوشش کامل صدا و سیما در کلیه نقاط استان.

۲۰ـ ارتقاء جایگاه نظام خدمات تشخیصی ـ درمانی دانشگاه جندی شاپور و تبدیل آن به قطب برتر درمانی جنوب کشور با قابلیت ارائه خدمات به کشورهای همجوار.

۲۱ـ مهار عوامل ایجاد و گسترش اسکان غیر رسمی و ساماندهی اسکان غیررسمی در جامعه شهری استان.

۲۲ـ اعتلاء معرفت دینی، ارزشهای فرهنگی و ویژگی‌های هویتی استان.

۲۳ـ نهادینه‌سازی بهره‌وری و افزایش آن در بخش‌های اقتصادی و عوامل تولید.

۲۴ـ ارتقاء نقش‌ورزش در تأمین سلامت جسمی و روحی و تقویت توانمندیهای افراد و گروه‌های اجتماعی.

۲۵ـ دستیابی به هدف‌های توسعه هزاره (M.D.G) در استان.

۲۶ـ توانمندسازی بخش تعاونی برای ایفای فعالیت‌های گسترده و اداره بنگاه‌های اقتصادی بزرگ.

۲۷ـ توسعه نقش و جایگاه زنان در سطوح تصمیم سازی و تصمیم‌گیری استان.

هـ ـ راهبردهای بلندمدت

۱ـ مقابله با بهره‌برداری‌های غیراصولی و عوامل طبیعی و انسانی آلودگی و تخریب منابع طبیعی و زیست‌محیطی استان ( آب‌های داخلی و ساحلی، خاک، هوا، آبزیان، مراتع، جنگلها، . . . ).

۲ـ مهار و انتقال آبهای سطحی، توسعه بهره‌برداری از منابع آبهای زیرزمینی در مناطق مساعد استان و افزایـش بهره‌وری در بهـره‌برداری از منابع آبهـای سطحی و زیرزمینی استان.

۳ـ حفظ، بازسازی، مدیریت علمی و بهره‌برداری بهینه از اکوسیستم‌های آبی استان(اعم از آبهای داخلی و ساحلی) در کلیه فعالیتهای شیلاتی.

۴ـ مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبریز.

۵ ـ مهندسی رودخانه‌های استان.

۶ ـ تشویق و حمایت از مشارکت هرچه‌بیشتر بخش خصوصی درتوسعه فعالیت‌های اقتصادی ـ اجتماعی در زمینه‌های مخـتلف و گسـترش زمینه‌های خود اشتغالی و خویش‌فرمائی.

۷ـ تقویت امنیت اجتماعی فراگیر و مقابله با انواع ناهنجاریهای اجتماعی.

۸ ـ افزایش فعالیت‌های فرهنگی، هنری، آموزشی و سوادآموزی در گروه‌های هدف (جوامع روستایی، عشایری و زنان).

۹ـ توسعه انواع آموزش‌های فنی و حرفه‌ای.

۱۰ـ تقویت انسجام ، وحدت و یکپارچگی اجتماعی در سطح استان.

۱۱ـ ایجاد زمینه‌های انگیزشی مناسب برای کاهش روند مهاجرت نیروی متخصص از استان و جذب نیروی انسانی کارآمد از سایر استانهای کشور.

۱۲ـ مبارزه با اشکال مختلف بیکاری و فقر در کلیه سطوح.

۱۳ـ افزایش قابلیتهای عمومی نیروی انسانی اداره کل آموزش و پرورش استان و افزایش کمیت و کیفیت فضاهای فیزیکی و تجهیزات مورد نیاز آن.

۱۴ـ ارتقاء نقش مراکز آموزش عالی استان به عنوان مرکز ارائه خدمات برتر آموزشی و پژوهشی در منطقه جنوب، غرب کشور.

۱۵ـ توسعه و تقویت پایانه‌ها و شبکه راههای داخلی (بین شهری و روستایی) و محورهای ارتباطی با استان‌های همجوار با تأکید بر راه‌های اصلی و راه‌آهن و نوسازی، توسعه و تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی استان.

۱۶ـ گسترش زیرساخت‌های توسعه بازرگانی استان به عنوان یکی از پایانه‌های اصلی ورود و خروج کالا با تأکید بر محصولات کشاورزی و توسعه قرنطینه‌ها و ترانزیت کالا و مسافر.

۱۷ـ افزایش شاخص سطح تحصیلات و تجارب تخصصی نیروی انسانی بخش دولتی.

۱۸ـ پیگیری دقیق و نظارت بر اجرای ۷ برنامه مصوب تحول اداری در سطح دستگاه‌های اجرایی استان توسط نهادهای مسئول در امر نظارت و بازرسی.

۱۹ـ محو نمودها و مظاهر شرایط جنگی علی‌الخصوص در نوار مرزی غرب استان به‌منظور بسترسازی برای بازگشت مردم این منطقه به محل زندگی قبلی خود.

۲۰ـ بازسازی زیرساخت‌ها و فعالیت‌های اقتصادی ـ اجتماعی در مناطق جنگزده استان (بویژه شهرستان‌های آبادان و خرمشهر).

۲۱ـ افزایـش کیفیت آب شـرب، افزایش بـهره‌وری در تـوزیع و مصـرف و کاهــش هدر روی ‌آب شرب در کلیه نقاط مصرف و افزایش حجم تولید سرانه آب در برخی از نقاط .

۲۲ـ افزایش سطح زیرکشت آبی، ارتقای بهره‌وری عوامل تولید در فعالیت‌های کشاورزی و ترویج بینش علمی در بهره‌برداران.

۲۳ـ ایجاد و گسترش همه جانبه زیرساختها در بخش‌های صنعت(ایجاد و توسعه شهرکهای صنعتی و تأمین‌آب، برق، گاز، فاضلاب، راه ، …) و کشاورزی( تجهیز و نوسازی، احداث شبکه‌های آبیاری، احداث زهکش‌های روباز و زیرزمین در مزارع موجود، تسطیح اساسی، احداث جاده‌های بین مزارع ،…) شیلات و آبزیان و سایر بخش‌های فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و بازگشت سهم سرمایه‌گذاری دولت در دوره‌های طویل‌المدت در موارد مقتضی.

۲۴ـ بسط و توسعه صنایع متوسط و کوچک به عنوان حلقه مکمل صنایع بزرگ و توسعه شهرکهای تخصصی در زمینه نفت ، پتروشیمی .

۲۵ـ افزایش بهره‌وری از طریق ارتقاء سطح فن‌آوری و اصلاحات ساختاری و مدیریتی در کلیه بخشهای فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی .

۲۶ـ حفظ، احیاء ، توسعه و نظارت بر بهره‌برداری بهینه از آبزیان استان.

۲۷ـ توسعه صنایع انرژی‌بر وصنایع شیمیایی پایین دست، پتروشیمی و پالایشگاهی، متالورژی و ذوب فلزات، صنایع حمل و نقل(بویژه صنایع حمل و نقل دریایی)، صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و دامی و بسته‌بندی مواد غذایی، نساجی ، فرآوری نیشکر و محصولات پایین دستی، خرما، شیلات و آبزیان و صنایع کانی غیرفلزی با قابلیت صادرات‌ به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و تأکید برسرمایه‌‌گذاری بخش خصوصی و توسعه صنایع ماشین‌سازی و ساخت تجهیزات و صنایع پایین دستی.

۲۸ـگسترش زیرساخت‌ها و تأسیسات و امکانات گردشگری در عرصه‌های تاریخی،آثار جنگ تحمیلی و نوار ساحلی جنوب استان (به منظور استفاده از قابلیت‌های گردشگری مناطق ساحلی استان در فصل زمستان) و مناطق کوهستانی در فصل تابستان و حفظ و احیاء و معرفی آثار فرهنگی و تاریخی و نیز حفظ آثار بر‌جای مانده از سال‌های دفاع مقدس و تجهیز قطب‌های گردشگری.

۲۹ـ تغییرشیوه معیشت جامعه عشایری استان و آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم برای اسکان کامل این جامعه.

۳۰ـ توسعه، ارتقاء و بهسازی کمیت و کیفیت سیستم‌ها و تجهیزات دریافت و ارسال سیگنالهای صوتی و تصویری صدا و سیمای مرکز خوزستان.

۳۱ـ توسـعه بخـش درمان با اسـتفاده از سـرمایه‌گذاری و مشـارکت بخش خصوصی(داخلی و خارجی) و اصلاح ساختاری و مدیریتی نظام خدمات تشخیصی ـ درمانی.

۳۲ـ تعیین تکلیف معیشت و سکونت جمعیت ساکن در محدوده‌ی اجرای طرحهای بزرگ ملی (علی‌الخصوص سدهای بزرگ در حال احداث) و بهسازی و توانمندسازی مناطق حاشیه نشین در جامعه‌ی شهری استان.

۳۳ـ بهره‌گیری از انرژی‌های تجدید شونده زیست توده.

۳۴ـ ایجاد سازوکارهای لازم و حمایت از افزایش بهره‌وری در بخش‌های اقتصادی و عوامل تولید.

۳۵ـ گسترش ورزش‌های پرورشی، همگانی، تفریحی، قهرمانی و حرفه‌ای در استان.

۳۶ـ ریشه‌کنی فقر شدید و گرسنگی و بهره‌مندی همگانی از مواهب توسعه اقتصادی و اجتماعی.

۳۷ـ دستیابی همگانی به آموزش ابتدایی و ترویج و بهبود برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان.

۳۸ـ کاهش مرگ ومیر مادران و کودکان.

۳۹ـ مبارزه با بیماری‌های عمده (ایدز / H.I.V، سل، ‌مالاریا و …).

۴۰ـ حمایت مؤثر از تشکیل و توسعه تعاونی‌ها و ایجاد و گسترش شهرک‌ها و مجتمع‌های تعاونی.

۴۱ـ بسترسازی برای افزایش مشارکت اجتماعی،‌ اقتصادی، فرهنگی و سیاسی زنان در روند توسعه استان.

۴۲ـ نهادینه‌کردن رویکرد مدیریت عرضه و تقاضا و افزایش سطح‌آگاهی عمومی درمدیریت بهینه مصرف آب.

۴۳ـ ایجاد زمینه‌های لازم برای جلب مشارکت مردمی و بخش خصوصی در بهره‌برداری و مدیریت آب.

۴۴ـ گسترش پوشش بیمه‌های اجتماعی و کاهش تلفات انسانی در اثر حوادث.